Kritikak eta Iruzkinak

Nobela bi garai ezberdinetan gertatzen da: Lizarra-Garaziko ondorengo urteak eta joan den hamarkada. Bi nobela ere izan zitezkeen. Erakundearen laguntza-sareetan engaiatu ziren emakumezkoak gogoan idatzi duela entzun diot inon Bea Salaberriri. Klandestinitateari buruzko nobela bat ote da? Baliteke... izenburuak behintzat hori pentsarazten du. Pertsonajea eraikitzeko inspirazio moduan Kristiane Etxaluz erabili zuela ere entzun dut. Jakin aldizkarian elkarrizketa luze bat egin zioten. Larrun aldizkarian ere bai. Biak sarean aurkitu ahal dira.

Lagunak izan ditugu Iparraldean, Baionan zein Hendaian. Garai batean askotxotan hurbiltzen ginen bertara bisitan. Ezaguna egin zait garai hartako Baiona: Petit Bayonne, Pontrique, Pannecau, Patxa, Biltxoko... Bitxia... oso bitxia da nobelaren bi parteak bere lekuan eta bere denboran kokatzeko Beak erabiltzen dituen estrategiak: musikak eta gertaerak tartekatzea, alegia. Maialen Lujanbio gaztea zenekoak, Latzen taldea, Nekane Txapartegiren torturen oihartzunak, Exkixu taldearen "Sua" abestia, Negu Gorriak-en azken kontzertua...

Bigarren garaia urrunagoa egiten zait. Irakurri beharrekoen artean dut "LUHUSO: ETAren armagabetze zibilaren kontakizuna" liburua, baina ez dut oraindik horretarako astirik hartu. Gertaera gogoangarriak direla uste dut, agian behar beste garrantzia eman ez bazaie ere: bakegileak, gizarte zibilaren inplikazioa agente kolektibo gisa... Horren guztiaren atzean bada batere ohikoa ez den epika interesgarri bat, oso bestelakoa...

Parte horretan musika askotarikoagoa dela iruditzen zait eta niretzat ezezagunagoa. Erreferentzia bat edo beste hartu dut, lasaiago entzuteko. Morauren bertsio bat, esate baterako: Bada sekula itzaltzen ez den argi bat

Portzierto... maite dut iparraldeko hizkera. Batzuetan gertatzen zait parrafoak ozenki irakurri behar ditudala, hitzak belarriz entzuteko eta hobeto ulertzeko. Hitz ezezagun batzuk azpimarratu ditut: • Sustut: batez ere • Kukutu: izkutatu • Doike: zalantzarik gabe • Kapable: gai izan • Goaitatu: zain egon • Txakurtu: txarra bihurtu

Laburbilduz... oso gustura irakurri dut. Bikain!

Ez dut gaztelaniazko libururik hona ekartzeko ohiturarik. Ez dakit zehazki protokoloak horretaz zer dioen. Inpresioa dut irizpidea dela euskarazkoak lehenestea dela, gaztelaniazkoak debekatu ez. Egia esan, oso gutxitan sentitu dut horretarako beharrik.

"Las reglas del Mikado" liburua irakurri berri dut, eta iruditu zait merezi duela hemen iruzkina egitea. Joe... maite dut Erri de Luca. Napolin jaioa. Gazte-gaztetatik Erroma aldera joanda... eta, halere, kristoren kariñoarekin hitz egiten du Napoliz. Irakurri nion aurreko liburua "Napatrida" zuen izenburua (napatrida: tristea da apatrida izatea, jaioterria galtzea... are tristeagoa jaioterri hori Napoli baldin bada). Napolierari buruz ere maitasunez hitz egiten du. Esango nuke bere liburu gehienetan dagoela hizkuntzaren aipamenen bat. Gaztetan "Lutta Continua" taldean militatu zuen... gerora mugimendu ekologistan ere bai. Mendizale porrokatua da. Liburu laburrak idatzi ohi ditu. Horrela ulertzen da horren ekoizpen zabala izatea.

Esan izan da bizitza xake-partida baten antzekoa dela, edo dadoetan jolastea bezalakoa... Erri de Lucaren ustez mikadoan jolastearen modukoa da. Zotzak bota eta jolasari ekin, zure abilezian dago gakoa: zotzak banan bana kendu, lehen bat eta gero bestea, apresuratu gabe, bat txanda bakoitzean, ondokoa ukitu gabe, mugimendu handirik egin gabe, hobe inor zurekin gehiegi ohartzen ez bada...

Liburu dida batean irakurtzen da, baina halako zapore goxoa uzten du. Zaila da liburuaren iruzkin bat egitea kontrazalean agertzen denetik harago eta espoilerrik egin gabe. Hortaz... honaino liburuaren iruzkina!

Bonus track:

Errik poesia ere idatzi du. Musikan sartu-irten bat edo beste egin du. "La musica insieme" diskoan parte hartu zuen. Bertan ageri diren abesti batzuk bere poemak dira. Hemen: www.youtube.com/playlist?list=OLAK5uy_nz6lBbM417jWzIRfEm11AQj3eEQgyjod4

Liburuak ez nau erabat harrapatu… baina gustura irakurri dut. Agian honelako liburu bati ezin zaio gehiago eskatu. Gustatu zait liburuaren hasieran Uxuek berak egiten duen aitorpena: "ahozkotasuna, memoria eta transmisioa dira liburu honen funtsa eta helburua". Nik neuk badut halako mania bat hiru gai horiekin.

Akordatzen naiz, orain dela urte askotxo, Walter J Ong-ek ahozkotasunari buruz idatzi zuen liburu bat irakurri izana. Gaizki gogoratzen ez badut, bi eratako ahozkotasuna bereizten zuen: lehen eta bigarren mailakoa (primarioa eta sekundarioa). Lehen mailako ahozkotasuna da testu idatziaren mediaziorik behar ez duena. Zerikusi handia du memoriarekin eta kulturaren transmisioarekin. Gertuko munduaz hitz egiten du... eta mundu horri buruzko jakintza biltzea eta gordetzea du helburu.

Lehen mailako ahozkotasunak oso ezaugarri jakin batzuk omen ditu: esaldi subordinatu gutxi erabiltzen ditu, errepikapen eta berformulazio ugari, entzulea narrazioan inplikatzeko formulak... Irakurri bitartean hori guztia buruan izan dut, eta testuan ahozkotasunaren zantzu horiek bilatzen entretenitu naiz.

Uxueren liburuak euskaltegi-garaian irakurtzen genuen beste bat ekarri dit gogora: ABARRAK, Kirikiñorena. Akordatzen? Batuerazko bertsioan irakurtzen genuen euskaltegian, nahiz eta gerora bizkaierazko bertsioa ere irakurri izan dut. Nik neuk oso oroitzapen onak ditut liburu horrekin.

Jakin aldizkariaren udako ikastaroan egon da Cira Crespo, gatazkaz eta memoriaz hitz egiten. Gustatu zitzaidan hitzaldia.

Egunkaritik, Argiatik, Jakinetik... ezagutzen nituen bere testuak... oro har gustura irakurtzen ditut. Horregatik animatu nintzen haren liburu bat bilatzera. eliburutegia-n hauxe topatu nuen. Deigarri egin zitzaidan "irakurketa erraza" etiketapean argitaratu izan.

Eta bai... erraz irakurtzen da. Istorio txikiak kontatzen ditu, biografia apalak... baina ondo betetzen du bere funtzioa: Euskal Herriko 40 emakume ezagutzera ematea... Edo ez! Cirak tranpa txiki bat egiten du: protagonista izatea merezi zuten 32 emakume eta 8 emakumezko protagonista kolektibo: emakume baserritarrak, langileak, kazetariak, neskameak, erraketistak, sardinerak, saregileak eta zamaketariak.

Aitorpen txiki bat: 32 emakume horietatik izenez 9 besterik ez nuen ezagutzen: % 30. Kontxo... alde horretatik zer landu.

Gogoan dut Gasteizko Udalak emakumezkoen kale-izenei buruzko lantxo bat egin zuela, orain dela urte batzuk. Errekuperatu beharko nuke, begiradatxo bat emateko. Gogoan dut, halaber, Marisa Barrena wikipedian egiten ari den lan mardula. Eskertzekoa da. Inaurri-lana da, baina behar-beharrezkoa.

Tarteka kostatu zait irakurtzea. Agian eskolan irakurtzeko agintzen ziguten hainbat libururen traza hartu diodalako, malenkoniotsuegia iruditu zaidalako, edo, besterik gabe, kontzentrazeko zailtasunak izan ditudalako. Familia baten kronika omen da liburua, edo hobe esanda, garai baten kronika: demoniozo trantsizioarena, alegia. Ez dakit zergatik ;-) baina, grisen kargaren pasartea azpimarratu nuen:

“Poliziek furfuriaz banatu zuten egurra, tai gabe, beti toki berean, haien aurre-aurrean hain justu. Begiak atera beharrean zeuzkaten, aurpegiak gris ilun –uniformeen islagatik, akaso–, begi-niniak gorri, hortzak estu, begirada galdurik, eta itsu-itsuan ari ziren kolpeka, pizti amarratuen gisara, edo luzaroan gatibu egon ondoren aske utzitako txakurren gisara”.

Kontxo… esango nuke Montserratek benetan ezagutu duela karga bat edo beste ;-)

Esperimentu txiki bat egin dut. Katalanez bada bertsio bat katalan errazean (ikasleentzat edo irakurtzeko zailtasuna dutenentzat). Bertsio horren audio-liburua ere bada. Librean entzun daiteke hemen: www.lecturafacil.net/media/resources/El_temps_de_les_cireres_master.mp3

Entzuketa eta irakurketa tartekatu ditut: batzuetan lehen entzun eta gero irakurri eta beste batzuetan alderantziz. Katalana praktikatzeko modu bat izan da. Ongi. Interesgarria… baina igoal liburutik despistatu nau.

Adierazgarria da googlen gerezi-denbora hainbat hizkuntzatan jartzean zenbat erreferentzia agertzen diren… 3-4 liburu (euskaraz bada beste liburu bat –Mujika Iraolarena– izen berarekin), diska baten izena, pastoral bat, baina… beste ezeren gainetik, Jean-Baptiste Clémenten Le temps des cerises kantua.

Gerezi-denbora amodio-poema bat omen zen jatorrian, gerora Parisko Komunaren elegia bihurtu bazen ere. Horrek kutsu berezia ematen dio. Hainbat metafora berresanguratu eta zentzu berria hartu dute. Gerezi-denbora utopia hezurmamitu deneko denbora da:

-Gereziak loratzen direneko denbora ederra da, baina… laburra. -Gerezi-denbora ederra da, baina… han ere maitaminez sufrituko duten pertsonak egongo dira.

Euskaraz Pier Paul Berzaitzek kantatzen du: www.youtube.com/watch?v=z5-qUBlIR8Q

Zerbati laburra behar nuen astebururako eta, JUANA liburuari buruz oso kritika onak entzunak nituenez, hari ekin nion, zertaz zihoan oso ongi jakin gabe. Lehen atalak despistatu egin nau... baina, gerora, ohartu naiz beharrezkoa zela Juanaren nondik-norakoak kontatzeko.

Harritu egin nau pertsonajeak: XIX. mendeko abenturazale bat, XXI. mendean. Gustatu zait pertsonajea nola eraikitzen duen liburuan zehar, elkarrizketaz elkarrizketa.

Ezin izan dut amaierara arte itxaron eta Interneten sartu naiz Juanari buruzko historian eta istorioetan kuxkuxeatzeko. Liburuan bere Facebook-profila aipatzen da behin baino gehiagotan. Ez dut aurkitu (agian ezabatu dute, honez gero), baina hainbat testu eta argazki aurkitu ditut hor eta han. 

Inpaktatu egin nau gertaera horiek 2020. urtekoak izateak. Beste garai bateko kontakizuna dirudi, baina ez... atzo goizekoa da. 

Uste dut noiz edo noiz hitz egin dudala honetaz: gustukoa dut kronika. Kronika informazioa eta sentsorialitatea da: historia gertatu den lekuaren usaina du eta irakurtzen duenari hunkidura eragiten dio. Jonek oso ondo garatu du, nire ustez. Nik hiru puntu azpimarratuko nituzke:

• Bitxia egin zait eguraldiari eta inguruko naturari zenbat aldiz egiten dion erreferentzia. Horixe da sentsorialitatea lantzea: historia kontatzearekin batera, kazetariak ikusi, usaindu... sentitu zuena sentitzera hurbiltzea
• Deserosoa egin zait Juana etxean hartu zutenetik hil zutenera arte dagoen hutsartea: zer gertatu zen, Juana zer sentitu zuen... Iruditzen zait Jon Artanok nahita sortzen duela deserosotasun hori.
• Ondo lortzen du Kolonbiako lurralde isolatu batean gertatzen dena trasladatzea, bertako egoera soziopolitikoari buruzko datu mordoa eman gabe. Bada meritua!

Oro har, kazetaritza-kronikaren eta literatuaren arteko nahasketa interesgarria iruditu zait.

Hurrengoaren zain!

Badakizue "amets argiak" zer diren? Gaztelaniaz "sueños lúcidos". Ez dakit itzulpena egokia ote den, baina hala agertzen da Euskaltermen. Amets argia egoera berezi bat da, non, lo zauden bitartean, amets egiten ari zarela konturatzen zaren. Espektro zabala omen dago horrelako amets batean gerta daitekeenaren barruan: amets batean zaudelako kontzientzia iheskor eta pasibotik hasi eta loaren kontrola hartu eta zuzendu ahal izateraino.

Gertatu al zaizue inoiz? Ez? Hobe! Amesgaiztoak izaten dira sarri... Ezagutzen dituzun pertsonak agertzen dira, izatez ez dagozkien egoera edota lekuetan. Zure bizitzaren elementu errealak eta irrealak nahasten dira oso modu berezian. Eta uneren batean, ametsaren erdian, zure buruari entzuten diozu: "Lasai. Ez da ezer gertatzen. Hau guztia ez da erreala. Amets bat besterik ez da. Laster pasako da. Laster esnatuko zara". Eta bai... horrek lasaitzeko balio du eta handik gutxira esnatu egiten zara. Baina, oso nekatuta, urduri, halako egonezin lauso batekin...

Horrelako zerbait iruditu zait Petxarromanen liburua. Elementu irrealekin jolastu egiten du, hainbat elementu erreal agerian jartzeko. Sentsazio arraro bat uzten du, deserosoa... ez dakit nola azaldu.

Liburua azkar irakurtzen da. Badu engantxe-puntu bat. Hasiera iribarretxo bat sorrarazten du Montxo Otaegi izena duen EHBilduko politikari bat eta ETBn kazetari eta esatari-ohia den lehendakari bat agertzeak. Handik aurrera, gai ugari nahasten dira: eskuin muturraren hazkundea Europa osoan, gure memoriaren kontuak, krisi klimatikoa, uraren afera, errefusiatu krimatikoak, adimen artifiziala eta etika, ekofaxismoaren arriskua...

Ez zait iruditzen kriston nobela denik. Ez nuke bere balio literarioagatik gomendatuko. Susmoa dut, gainera, hori ez dela idazlearen asmoa. Iruditzen zait liburuak baduela bestelako funtzio bat, eta ondo betetzen duela.

Gustatu zait liburua... musikaz ari da, baina beste kontu asko lantzen ditu, nola edo hala: adiskidetasuna, harremenen konplexutasuna, garai bateko gaztetxeetako giroa, desalojoak, arrakasta izatea zer den... Noiz edo noiz liburua utzi behar izan dut, aipatzen ari zen abestia interneten bilatzeko... Gustatzen zait irakurtzeko modu hori.

Liburuan protagonistek Sam Cookeren abesti bat kantatzen dute euskaraz: “A change is gonna come”. Okurritu zait litekeena zela abesti hori benetan euskaraz izatea... “Iritsiko da aldaketa”. Ez. Ez dut topatu.

Azken aldi honetan beste hainbaten ahotsean entzun dudan afera aipatzen du liburuak: naturaltasunaren izenean, gaztelaniaz ere kantatzen hasi dira hainbat talde edo kantari gazte. Lehen aldiz Gorka Urbizuri entzun nion, diska berriaren aurkezpenean. Baina Lideren liburua lehenagokoa da.

Hile honetan askotan gogoratu dut LIHER taldea (LI-de HER-nando). Oihaneder Euskararen Etxeari "gero arte" esateko eman zuen kontzertua gogoratu dut sarri. Nork esango zuen "betirako agur" bihur zitekeela. GASTEIZ ANTZOKIA BEHAR DUGU, ORAIN!

Egia esan, liburuarekin batera Lide bera ere ederki ezagutu dut hil honetan:

• Lore Hostoak podkasterako Libek eman zuen elkarrizketa entzun dut (kasik bi ordu, aproposa larunbat goiz bateko korrikaldirako).
• Niko Etxartekin eta Pettirekin Bidegurutzean programarako grabatu zuen saioa ere ikusi dut. Bitxia! www.youtube.com/watch?v=emJ8It0nde4
• Iker Laurobarekin eta Klara Mendizabalarekin egindako proiektua gogoratu dut: “SOS Kantak Arriskuan” . Kapitulotxoren bat berrikusteko aprobetxatu dut. Dena den... ez nekien abesti guztiak diska formatuan zeudela spotify-n.
• Banekien proiektu berri batean sartuta zegoela: Bele. Diskaren aurkezpen-abestia entzuna nuen "olio ipurdia". Liburu irakurtzen ari nintzen bitartean jakin dut diska osoa kaleratu duela. Lanerako joan-etorrietan lagundu dit.
• Idazle gisa ere ezagutu dut, Berria egunkariko zutabearen bidez. Uste dut hemendik aurrera gehiagotan irakurriko dudala.

Gustatu zait 80eko hamarkadaz Sarrik egiten duen deskripzioa.... Harek dioenez, liburua idatzi du: “ez, dakielako; baizik eta ez dakielako” (hitz-joko polita). Sarrik bizitzerik izan ez duen garai bat deskribatzen du. Batzuetan argigarria da kanpoko begirada hori, geronek ikusten ez duguna erakusten baitu.

Pertsona berezia izan da Markos (Markus) Gimenez. Konplikatua izan behar du bipolarra izatea: inoiz gogo iluna eta inoiz euforia sortzaile bete-betea. Ez nuen apenas haren berririk. Julio Kageta, Dantzut, Puto Amoak Matematiketan dira Markosen musika-taldeak. Hiruen izenak nituen entzunak, baina ez haien musika, liburua eskuartean izan dudanera arte.

Markus = Sukram (eskerrik asko, arabieraz)

101 palindromo ageri dira; bakoitzaren ondoren... hainbat gogoeta eta digresio, Sarriren moduan eginak, bereak edo besteenak. Eta bai... neuk ere Interneten begiratu dut... Graziosa Oroz eta Koldo Miscelania zein diren begiratzeko... Ahaztua nuen Sarrik adarra jotzeko duen abilezia ;-)

Palindromo bat osatzeko hizkuntza behartu egin behar da neurri batean, baina ez beti. Irakurtzen ari nintzela, palindromo gutxi batzuk apuntatu ditut, bereziki bereziak iruditu zaizkidalako:

• Nazi bi Ibizan 
• Arrate ere etarra 
• Zeutako katuez 
• Kaosaren erasoak 
• Izar arrosa sorrarazi 
• Zerua urez

Ederrak Ezta?

Neronek ere insomnioa izateko joera dut. A ze kirola, lorik eza! Liburuan ageri da lo egin ezin baduzu beste baten ametsean izarrik zaudelako izaten dela. Oxala!

Portzierto... bi liburu eta abesti bat apuntatu ditut, Markusen izpirituan sakontzeko:

• Ambrose Bierce-ren Deabruaren hiztegia 
• Iñaki Segurolaren Ganorexia 
• Lou Reed-en "Lorerik ez duzu" (the proposition)

Kontatuko dizuet.

Egun hauetan, liburuarekin batera, Haraway-ri buruzko podcast bat entzuten egon naiz. Aitortu behar dut gutxixegi ulertu dudala, baina ideia pare batekin geratu naiz. Haraway-k fikzio espekulatiboa proposatzen du: fikzioa erabiltzea balizko etorkizunak irudikatzeko. "Fikzio" hitza ez da doakoa. Kontua ez da etorkizuna ziuraski/agian izango den bezala irudikatzea, baizik eta fikzio bat sortzea, non balizko etorkizun horren hainbat elementu gako irudikatuko diren... Egun emergenteak diren elementu horiek izan daitezke al ez. Elementu horien balizko garapen bat (edo batzuk) marraztuko ditugu, onerako (utopia) zein txarrerako (distopia).

Adimen artifiziala gure bizitza kontrolatzera iritsiko da? Ez dut uste. Adimen artifiziala garatzeko 2 elementu behar omen dira: konputazio gaitasun handia eta datuak (ahalik eta gehien, ahalik eta onenak). Garatuko da? Jakina, bi elementu horiek garaten diren neurrian. Noiz arte? Ezin jakin. Esango nuke bi teoria dagoela: (a) garapena, gaurtik ikusita, ez du (oraingoz) ageriko mugarik; (b) urte gutxian horren azkar hazi den adimen artifizialaren hazkundea datozen urteetan moteltzea litzateke logikoena, ia 0 bihurtu arte...

Akats larria da adimen artifizialari pertsona baten ezaugarriak ematea: AA ez da pertsona bat, tresna bat da. Akatsa da, beraz, adimen artifiziala giza adimenarekin konparatu nahi izatea. Adimen artifizialak giza adimenak egiten ez dituen gauzak egin ahal dituela? Jakina. Ezin dugu ere kotxe baten abiaduran korrika egin. Horregatik existitzen dira kotxeak.

Bide batez esanda, adimen artifiziala euskaraz garatzeko ere goiko bi elementu horiek behar dira: konputazio ahalmena eta datuak... Zaila izango da hizkuntza handiekin lehiatzea, beti izango baitugu datu gutxiago, baita enpresa handiek baino konputazio ahalmen txikiagoa. Erronka da algoritmo efizienteagoak garatzea: datu gutxiagorekin eta konputazio gaitasun txikiagorekin ondo funtzionatuko dutenak.

Liburura itzulita... eleberriak nahiago ditut ipuinak baino. Garai batean ipuin-zaleagoa izan naiz gaur egun baino. Kasu hau, dena den, berezia da. Ez da ipuin-bilduma bat... ez erabat. Esango nuke istorio oso bat dela, begirada askotatik kontatua.

Gustatu zait izenburua: dimisioa. Gizakiok teknologiari boterea eman eta politikatik dimititu egiten dugunekoa deskribatzen baitu. Josu Jon Imazen aipamen bat ageri da liburuan: teknologia gehiago behar da eta ideologia (politika) gutxiago. Faltsua da. Funtsezkoa da politika (eta ideologia) teknologiaren aurretik jartzea.

Zerbait aipatekotan, "Sinbiosia Marten" ipuina aipatuko nuke. Zentrala dela esango nuke. Gehiago gabe ere ondo funtziona zezakeela iruditzen zait (portzierto... sinbiosia ere Donna Haraway-ren kontzeptu gakoetako bat da). Bitxia egin zait ipuin horren pertsonajea: amarekin Martera joandako euskaldun bat, euskal klasikoak irakurtzea maite duena... Gogoetatxo interesgarriak ditu euskara, euskal kultura eta adimen artifizialari buruzkoak. Euskal Kulturaren fikzio espekulatibo bat, agian? Ez... gehiegi esatea litzateke ;-)

Garai bateko nobela poliziakoen estiloan eraikia dago: biolentzia espliziturik ez, argumentoaren norabide aldaketa ugari, amaiera ustekabea.

Berezia da pertsonajeak nola eraikitzen dituen. Esango nuke horixe dela nobelaren gakoetako bat. Hori eta umorea nola erabiltzen duen... absurdoaren ikutu batekin (kasik Valle Inclan-en modura). Horrek bizitasuna ematen dio eta sinisgarritasuna kendu.

Protagonistak 3 historialari dira, bakoitzak garai batean espezializatua: historiaurrea, erdi aroa eta gerra handia. Elkarren lagunak, euren espezialitateen arteko lehiagatik elkarri zirika aritzen badira ere. Iraganaren hiru ikertzaile, orainean ikertzen. Etxe merke bat lortu dute, zaharberritzearen truke. Bakoitzak pisu batean bizi da... orden kronologikoan: historiaurrea lehen pisuan, erdi aroa bigarrenan eta gerra handia hirugarrean... Ezin zen bestela izan. Elkarri deitzeko... kolpe bat jo behar da lehengo pisuko bizilagunari deitzeko; bi kolpe, bigarrenekori; hiru kolpe, hirugarrenekoari... zazpi kolpe dira denok biltzeko deia.

Sua dute elkargune. Historiarruen gizon iletsuz osatutako taldetxoak biltzen dira haitzulotik gertu suaren inguruan; Erdi Aroko biztanlea etxeka kontatzen da, sutondoka alegia... eta zer esanik Gerra Handiaren suari buruz... "Beraz, gure arteko tirabirez gogaitu eta alde kronologikoak elkargaitzak bilakatzen direnean, ez diagu sua egin besterik".

Liburuan bada irudi polit bat: hiru historialariak etxezaharraren balkonada batean daude, lehiotik begira. Katedral bateko hiru estatua dirudite... hiru ebangelista. Izenak ere bat datoz: Marc, Mathias eta Lucian... San Mateo, San Marcos, San Lucas, alegia. Idazlea ere pertsonaje bat da. Nonbait irakurri dut agorafobia duela eta lan egiteko modu bitxi samarra duela: urtean behin argitaratzen du; oporraldian istorioaren arkitektura eraiki ohi du oso-osorik, eta gainerako hilabeteetan narrazioari forma emateari ekiten dio.

Itzulpena ongi. Ni neu pertsonalki urduri jartzen nauten ZEIN-erlatiboak alde batera utzita (nork bere zoroak bizi ditu),esango nuke testuaren jarioa oso egokia dela.

Hitanoa. Bitxia da. Kosta egiten zait hitanozko pasarteak irakurraldi isilean lehenengoan ulertzea. Ahoskatu behar izaten ditut; entzun behar ditut, ahopeka besterik ez bada ere.

Amaitu dut #SaharaErresistentzian liburua. Erraz irakurtzen da, baina liburu gogorra da.

Gure lehengo etxean, saharar familia bat bizi zen beheko pisuan. Jende atsegina zen, baina inoiz ez genuen haiekin harreman handirik. Irakasle bat izan nuen (liburuan aipaten da) Arabako SEADen Lagunen Elkartean oso sartuta... Bitxia da. Horren gertu eta horren urrun. Esango nuke harritu egin nauela Saharaz horren gutxi jakiteak. Sahara bitan zatituta zegoenik jakin bai... baina ez naiz orain arte ohartu horrek guztiak zer zekarren.

Deigarriak (eta lazgarriak) egin zaizkit tortura eta errepresio gordinaren kontakizunak. Are lazgarriagoak lehen pertsonan kontatzen direnean.

Argigarria egin zait liburuaren amaieran ageri den kronologia. Perspektiba ematen du. Kanpalekuak behin-behineko irtenbide gisa sortu ziren... eta estatu bat izatera iritsi dira. Behin-behinean sortu ziren eta 50 urte bete dituzte dagoeneko. Hots, kanpalekuetan bertan jaio diren berrogeitapiko urteko gizon-emakumeak daude. Ikaragarria da.

Lotsagarria iruditu zait Espainiako gobernu(ar)en jokabidea. Saldukeria.

Interesgarria egin zait, Sahararen antropologiaz aritzen den kapitulua, han herri bat dagoela argi ikusten baita, eta baduela gurearekin ere konparazio-punturik. Gameluak eta dromedarioak... nik neuk beti nahasten ditut. Saharan hamaika hitz omen dago dromedarioak izendatzeko; baita euria izendatzeko ere. Urteak ez dira zenbakiekin izendatzen... urteak orduan gertatu ziren gertakizun gogoangarrien bidez izendatzen dira.

Haima omen da sahararren ikur nagusia. Haimak debekatuta daude lurralde okupatuetan. Gasteizen bertako hizkuntza-komunitateaz hitz egiteko saharar-talde bat bildu zutuenean, haima bat jarri zuten Gasteizko Alde Zaharrean... "Auzolana" Pilotalekuan. Saharan "Tuiza" deitzen deitzen diote gure "auzolanari". Hemen: www.youtube.com/watch?v=9JsFrAN8aZI

Iaz "Saharari kantari" diskoa argitaratu zen. Bikaina da. Liburua irakurtzen baduzue, ez ahaztu hori ere entzutea. "Haizea harrien aurka" kanta oso berezia da: youtu.be/jWkWpL64ADE?si=zv4haZxjJcymUyDV

Liburua argitaratu zenean, mahai-inguru bat antolatu zuten Andoainen, aurkezteko. Bideoa youtuben dago. Osagarri ona da liburua irakurtzea erabakitzen baduzue. Aldez aurretik ikustea gomendatzen dizuet. Hemen: www.youtube.com/watch?v=uj8WusjAlrE

#SaharaErresistentzian kronika-liburu bat da. Kronika kazetaritzaren, historiaren eta literaturaren arteko intersekzioan dagoen estilo bat da. Kronika informazioa eta sentsorialitatea da: historia gertatu den lekuaren usaina du eta irakurtzen duenari hunkidura eragiten dio. Traficantes de Sueños argitaletxeak kronikari buruzko ikastaro bat antolatu zuen orain dela hainbat urte. Ikastaro horren audioak ivoox-en daude: www.ivoox.com/podcast-nncc-21-las-voces-salvajes_sq_f1287377_1.html

Zenbait balorazio: • Liburu bikaina. Ederki idatzia. Azkar irakurtzeko modukoa, kalitatean ezer galdu gabe... • Deserosoa, zer pentsatua ematen duena... • Intriga puntu egokia... • Aipamen ugari arte(et)an maitasuna nola islatua izan den... Interesgarria.

Hainbat galdera: • Maitasunaren atzean ez ote dago, sarritan bakarrik egoteari beldurra izatea? • Maitasun-ideologia ezberdinak existitzen dira? Horri buruzko azterketarik egin da inoiz?  • Maitasun erromantikoa kaltegarria da? Emakumeen aurkako indarkeriaren aliatua da? • Zein da alternatiba? Maitasunean sinisteari uztea eta bere existentzia bera ukatzea? Ala maitasuna berrasmatzea? • Posiblea da, feminismoa lagun, bestea suntsituko ez duen maitasun bat irudikatzea?

Esaldi borobil batzuk:

"Bizitzak banatzea bezain zaila da etxe batean urteetan pilatutako liburuak banatzea." "Mende honetan hiru izan dira asmakizun onenak, dudarik gabe: Tinder, satisfyer-a eta itzultzaile neuronala. Zenbat denbora aurreztu diguten hirurek..." "Harreman betea izateko zerbait falta zitzaion: denbora" "Indarkeria era askotara mozorrotu daiteke. Eta maitasuna gauza asko estaltzen dituen pintura lodia bihur daiteke." "Pertsona bat maitatu ahal izateko, lehenik zuhaitz bat maitatzen jakin behar da, arroka bat, hodei bat..."

Liburua irakurtzen ari nintzela Cira Cresporen artikulutxo bat topatu nuen berria egunkarian. Komedia erromantikoak gustukoak zituela zioen, tarteka, horien atzean pornografia emozionala ikusten bazuen ere. Deigarria egin zitzaidan. Hemen irakur daiteke: www.berria.eus/kultura/maitasuna-egia-da_2118937_102.html 

Aitortuko dut. Nik ere gustura ikusten ditut komedia erromantikoak. Rafaela Carra ere gustukoa dut. Nork bere kontraesanak bizi ditu! Eta bai... Ederra litzateke, hil aurretik, inor zoriontsu egin duzula sentitzea.

Bizitza-istorioak edo bizitza-historiak gizarte zientzietan, bereziki antropologian eta soziologian, erabiltzen den ikerketa-metodo kualitatiboa da, non pertsona batek bere bizitza osoaren edo bizipen konkretu batzuen kontakizuna egiten dion ikertzaileari, guztiz modu irekian.

Nabari da Mari Luz Esteban antropologoa dela. Esango nuke haragizko erreformak liburua horixe dela: txatalez txatal, bizitza-historia bat. Bertan gertakizun handiak eta txikiak nahasten dira, oroitzapenak, emozioak, ikaspenak... Den-denek dute lekutxoren bat... "lo que no mata, enseña".

Poesia irakurtzen dudanean, bigarren aldiz irakurri nahi ditudan poemak ixa txiki batekin markatu ohi ditut. Oraingoan amore eman dut. Liburua gehiegi zikintzea zela ikusi dut.

Pasarte batzuekin erabat identifikatua sentitu naiz. Izan ere...

...neuk ere Bosten bilduma osoa irakurri nuen umetan. Neuk ere gogoratzen ditut martxoaren 3ko sarraskiaren ingurukoak. Neuk ere Larraonan egon nintzen, UEUko ikastaroetan. Neuk ere ez dut euskara guraso-hizkuntza... neuretzat ere lan-hizkuntza eta semealaba-hizkuntza da. Neuk ere gozatu eta sufritu egin nuen euskara ikasten. Pandemia antzera paratu genuen guztiok, "espazioak denborari gaina hartzen ziola ikusten". Eta bai... neuk ere Niko Etxart maite dut, bereziki a capella kantatzen duenean...

Ziurgabetasun garaietan bizi gara...

Ziurgabetasunaren garaian nekeza da geroa irudikatzea eta dogmatismoaren tentazioa nagusitu egiten da.

Gustatu zait teoria maketoaren proposamena:

nago euskalduntasunaren teoria maketo baten premian bagarela

teoria maketoa kanporako eta barrurako kolonialismoaren azternak agerian uzteko

/.../

teoria maketoa gure artean diren desberdintasunak eta desberdinkeriak ez ahazteko

/.../

teoria maketoa euskaldun perfekturik ez dela ez inoiz ez inon izango berresteko

Euskalgintzak begirada intersekzional hori behar du, berandu baino lehen.