Kritikak eta Iruzkinak

Joan Mari Irigoiren hainbat liburu irakurri ditut, baina aspaldi samar. Gogoan dut "Lur bat haratago" gustatu zitzaidala. Besteetaz ezer gutxi gogoratzen du. Komunista-k despistatu egin nau erabat... Zertaz doa? Zaila da esatea. Seme-alaben heziketaz hitz egiten du, militantziaz, belaunaldien arteko talkaz, mikromatxismoez, emakumeen aurkako biolentziaz, yogaren esoterismoaz, tertulien banalizazioaz, hipokresiaz, inkluso erotismo puntutto bat ere badu... Gai asko berrehun orri exkasean sartzeko. Jakina denez, ez du gaietan sakontzen, zertzelada batzuk ematen ditu eta hurrengora pasatu. Emaitza interegarria da. Ez da kriston liburua, baina gustura irakurtzen da. Zapore ona uzten du.

Hiru apunte

(1) Lehen atala oso potentea iruditu zait: ume bat nola hezi, gure balioak izan ditzan, adoktrinazioan erori gabe? Iruditzen zait badela gure belaunaldiaren kexka bat. Euskararen aferarekin antzeko zerbait gertatzen da... nola transmititu gure atxikimendua?

(2) Zergatik liburu bat gazte literaturaren atalean sailkatu? Zeintzuk ezaugarri behar ditu? Gaia? Idazkera? Ideiarik ez...

(3) Ataltxo bat oso bitxia egin zait... Esango nuke idazlearen ahotsa behin soilik ageri dela narrazioan. Atal horretan hain zuzen ered: "Argi gera bedi, kontu honetan guztian, amona Kontxi izan zela hitz haiek esan zituena eta ez liburu honen egilea, honek ez bailuke hark bezala bukatu nahi, inola ere". Zergatik sentitu ote zuen Joan Marik horrela jardutzeko beharra, noiz eta 2005. urtean? (liburua ordukoa baita). Ez dut kontestu gehiagorik emango, espoilerrik ez egiteko ;-)

Liburu bitxia iruditu zait. "Lehen Euskal Nobela Beltza". Ziur aski, horregatik izan ez balitz ez nukeen liburu hau irakurriko.

Hainbat ideia:

• Agatha Christieren istorioen antza duela irakurri dut. Litekeena. Aspaldian ez dut bere istoriorik irakurri. Agian amaierako eszena? Susmagarri guztiak gela batean bildu eta istorio oso-osorik argitu. Akordatzen zarete txikitan ikusten genuen Colombo detektibearen telesailez. Nik horren antza hartu diot ;-)

• Idazkerari buruz zer esan? Ez zait erosoa egin (harridura marka gehiegi, narradorea presenteegia...); baina ez dut ukatuko hizkera horrek zapore "añejoa" ematen diola liburuari. Xabier Gereñoaren liburuak ekarri dizkit gogora.

• Gaur egun nola idatziko genuke istorio hori? Ez dakit... ziur aski pertsonajeak apurtxo bat gehixeago landuko genituzke. Nahiko "planoak" iruditu zaizkit, baina garaiko estiloagatik izango da.

• Gustatu zait Jon Alonsoren hitzaurrea. Egia da: euskaldunok arazotxo bat dugu detektibe istorioekin. Detektibe euskaldunak ez dira sinisgarriak... pelikula amerikar baten itzulpen kaxkarra dirudite. Polizia edo goardia zibil bat euskaraz? Mesedez... hori ez! Gainera, horiek badira pertsonaje nagusia, nor identifikatuko da horiekin! Ertzainak edo Foralak? Jatorriz gaztelaniaz idatzita dauden liburuetan badirudi funtzionatzen dutela. Euskal Noir! Horietako liburu batzuk euskaratuta daude, baina ez ditut euskaraz irakurri. Ez dakit bada! Jose Antonio Loidik, Garaidi pertsonaia asmatu zuen... Ez du "detektibe" hitza aipatzen, ezta "polizia" hitza ere... Bere kabuz ikertzen duen pertsonaje bat da Garaidi, bere ofizioa gehiago definitu gabe.

• Duela gutxi "Suak erreko ez balu" irakurri nuen, Eneko Barberenarena... Ikertzailearen figurari sinisgarritasuna emateko, aseguru konpainia baten peritoa asmatu zuen. Ez da hautaketa txarra. Liburuan ondo funtzionatu zuen.

Enpin! Horixe! Gustura irakurri dut, baina gehiago liburuaren bitxikeriagatik, istorioagatik baino.

Bat Aitortu egin behar dut kosta zaidala engantxatzea. Jakin badakit hori gertatzen zaidanean, gehienetan, arazoa ez dela liburua, kontzentratzeko gaitasuna baizik. 100 orrialde inguru joan dira, haria hartu dudanerako. Hori bai... hartu dudanean, primeran!

Bi Askotariko gaiak: kazetaritza, etxebizitza, espekulazioa, militantzia, gerra zikina, Arjel, gerra zibila, eskuin muturra, ekologia, laborantza, twitter... Gai guzti-guztiak ondo landuta. Koktel ederra! Horrez gain, istorioak erritmo ederra du; sinisgarria da; tentsioa mantentzen du... Bikaina!

Hiru Enekori egindako elkarrizketa bat entzun dut irratian. Oso ondo deskribatzen du liburu baten konplexutasuna. Kontua ez da ekintzak kontatzea eta pertsonaiek ekintza horietan zein parte duten azaltzea. Kontua da, pertsonaiak definitu ondoren, horien gorabeherak ere kontatu behar direla, ekintzekin erabat lotuta ez badaude ere. Horrek espazio behar du, eta liburua "potolotu" egin daiteke. Arrazoi du, bai horixe!

Lau Beti egin zait deigarria Iparraldeko militantzia-moldea. Enekok lurzaindia mugimendua aipatu du. Gehiago ere okurritzen zaizkit niri. Portzierto... liburua irakurtzen egon naizen egun bertsuetan Jakin aldizkariak antolatu duen "Gizarte mugimenduak: erronka berriei elkargune berriak" ikastaroaren bideoak ikusten egon naiz. Bada hitzaldi bat Iparraldeko militantziaz hitz egiten duena, Txomin Poveda soziologia doktoreak emandakoa. Mundiala iruditu zait. Liburuaren osoagarri ederra izan daitekeela uste dut. Youtuben ikus-entzun daiteke, BerriaTB kanalean.

Bost Gustatu zait "pentsamendu prefabrikatua" kontzeptua: "pentsamendu prefabrikatuak gidatzera uzten baduzu zure burua, pasa zaitezke XXXX oihukatzetik Espainiako aurrekontuen alde bozkatzera, natural-naturala balitz bezala...". Aipuak badu malaletxe puntu bat, baina zer pentsatua ematen du.

Sei Liburuaren soinu bandari dagokionez, ni neu hiru abestirekin geratu naiz. -Hotel Kalifornia, Anje Duhalderen ahotsean: www.youtube.com/watch?v=KUubDFj0tto -El Rossinyol abesti katalandarra. Nik neuk "Segoviako ihesa" filman ezagutu nuen. Horri buruzko artikulu bat hemen: eibar.org/blogak/mendiguren/185 -Urkoren "non nintzen ni" abestia, 2zio taldearen ahotsean, hemen: www.youtube.com/watch?v=RcpCpG9PUuk

Laburbilduz... bikaina!

(1)

Kapitain zahar honek honez gero amaitu du Cayo Hueso nobela irakurtzen. Eta kapitain zahar honek aitortu behar du ez dela bere estiloa, baina, oro har, gustura irakurri duela. Ez da gutxi, gero!

Tontakeriak alde batera utzita... asko gustatu zait propio pertsonaje bat asmatu izana, narratzailearen papera egiteko.

Akordatzen zarete literaturaren teorian nola ikasten genuen narratzaile-tipoak zein ziren?

• Ikuspegiaren arabera, lehen, bigarren edo hirugarren pertsona erabil zitekeen, narratzailea mintzarazteko.
• Narratzailearen rolaren arabera: narratzaile orojakilea (batez ere literatura klasikoan), istorioaren parte den narratzailea (ezberdina zen, protagonista izan edo lekukoa izan)... edo istorioaren parte ez den pertsona zein objektu bat.
• Narratzailea objektiboa, subjektiboa... edo istorioa interpretatzen duen narratzailea.
• Narratzaile fidagarria, ez-fidagarria... edo istorioa ikuspuntu ezberdinetatik azalarazten duen narratzaile-taldea. Kapitain zaharra nolakoa den? Lehen pertsonan hitz egiten du; lekukoa da baina badu zerbait gehiago; istorioaren parte da, baina margen batean kokatzen da; istorioa interpretatu egiten du, eta... pentsatzekoa da haretaz fidatu ahal garela. Baina esango nuke horrek guztiak ez duela ondo islatzen kapitain zaharraren benetako rola.

Oharra: wikipediara jo behar izan dut, memoria egiteko😉

Beste liburu bat ekarri dit burura: Pereirak Dioenez, Antonio Tabucchirena... han ere formula bat hartu (Pereirak dioenz) eta etengabe errepikatzen baitu... liburuaren erritmoa eta taupada markatzeko.

(2)

Ez dakit zergatik, baina liburua irakurri ahala, Casablanca filma pasatu zait burutik. Imajinatzen duzue Ingrid Bergman, pianoaren ondoan, "As time goes by" kantatzen? Hobe ez imajinatzea. Izan ere, nik beste modu batean gogoratzen banuen ere, Ingrid Bergmanek pelikula osoan ez omen baitu behin ere kantatzen, baizik eta "Sam-ek" (jo zak berriro).

(3)

Elkarrizketa batean irakurri dut, nobelaren gaia, neurri batean, maitasunaren gertagaiztasuna da (gertagaiztasuna ala gertagaitasuna ez ote dira txanpon beraren bi aldeak). Ez da gai berria... Non egongo ginateke gaur, X gertatu zenean, Y egin izan bagenu, Z egin beharrean? Unibertso paraleloak imajinatu daitezke. Elkarrizketa zioten bezala... "gertatutako bizitza bakoitzaren barruan gertatu gabeko bizitza ugari dago". Gaiari heltzen dionean (bigarren aktoan) nobelak erritmo aldaketa erabatekoa ezartzen du. Oso ondo funtzionatzen du. Gustatu zait.

(4)

Gustatu zait, halaber, azken orrian Oihanek proposatzen duen jolasa: esaldi bana ostu omen dio Juan Rulfo, Ruper Ordorika eta Joseba Sarrionandiari eta testu barruan ezkutatu, bertan arrantzatzeko. Ufff. Ez da erronka makala... Agian lau hauetakoren bat?

1. "Baietz esan dit, baietz esan nahi ez dutenek baietz esaten duten eran."
2. "Munduaren jabe direnek ez dakite munduaren jabe direna, eta horregatik hain zuzen habita dezakete beren handitasuna: ez zaielako boterea, ez zailako inperio gose".
3. "Bizitza osoa eman daiteke ailagatuko ez den zerbaiten esperoan"
4. " HIzkuntza asmatzea lortu genuenean ere, infinituki triste bizi diren izakiek itsasora jotzen dute berdin-berdin, hitzez esan ezin duten pena baten magnitudearen bila".

Bai horixe! Liburu bikaina.

Badira liburuak azkar irakurri ohi direnak... kapitulu bat bestearen atzetik irentsi, nola jarraitzen duen jakiteko. Beste batzuk, ordea, poliki irakurri behar da, era pausatuan, esaldi bakoitzaren erritmoa ongi digeritzeko. #DeitoraZaitzalaTigrisek bigarren horietako da. Liburu mehea izatea lagungarria da. Merezi du kapitulu bakoitza bitan irakurtzea.

Gustatu zait idazkera. Esaldi laburrak eta errazak... baina kalitatetik eta poesiatik ezertxo ere galdu gabe. Ez dakit estiloa Malfattori zor zaion, Iratiri ala bioi. Agian saiatuko naiz beste bertsioren bat eskuratzen, konparatu ahal izateko.

Gustatu zaizkit Tigris ibaiaren narrazio-atalak. Gustatu zait neskatxak bere patuaz egiten duen narrazioa, tristuraz eta etsipenez bustia. Eta gustatu zait, bereziki, familiako kideak nola agertzen diren banaka-banaka, beren burua aurkezteko eta istorioan non kokatzen diren azaltzeko.

Pertienentea iruditzen zait hainbat elkarrizketatan Malfattori irakurri diodan komentarioa... Ez da Islamaren kontrako narrazio bat; erlijioa aitzakia besterik ez da. Emakumearen kontrako biolentzia non-nahi ageri da; baita mendebaldeko gizarte "zibilizatuan" ere.

Esandakoa: bikaina!

Astebete eman behar nuen kanpoan eta liburu poloto bat eraman nuen irakurtzeko. Ezin izan nuen ezta 10 orri irakurri. Liburu honetaz akordatu nintzen eta telefonoan eskuratu nuen. Lehendabiziko aldia da liburu bat telefonoan irakurtzen dudana. Ez da batere erosoa, ez horixe! Dena den, oso gustura irakurri dut. Merezi du benetan.

Autofikzio bat dela irakurri dut inon, protagonista Kirmenen alter-egoa dela. Nabaria da. Irakurri bitartean Kirmen bera hizketan ari zela iruditu zait. Ispiluen jolasen antzerako da: nobela bat idazteko historia ikertzen ari den idazlea da pertsonajea; eta nobela bat idazteko ikertzen ari den pertsonajea da idazlea (Kirmen, alegia).

Nahasketa gustatzen zait... narrazioan, saiakeratik asko duten zatiak txertatzen ditu: gogoetak, hausnarketak, digresioak...

Aipu batzuk liburutik (eta kontestutik) atereak:

"Ikusten ez dena ezinegona eragiten digu".

"Zergatik ez dugu susmatzen eskuin muturraren agerpena. Gizartearen barruan zerbait mugitzen ari da eta gu konturatu ez."

"Boga-boga kanta etorkinei buruzko kanta da, Ameriketara doazen migrariei buruzkoa /.../ jendeak lotzen du herriaren gorespenarekin, arrantzaleekin, baina ez migrariekin"

Prousten Denbora galduaren bila liburuari buruz: "badoan bizitza jasotzen du xehetasun guztiekin. Uste dut bizitza horixe dela, detaile txikiak, poz txikiak, horiek dira bizitza".

Txiste bat: "Behin esan zuen unibertsitateko irakaslea izateko hiru arrazoi handi zeudela: ekaina, uztaila eta abuztua".

"Hizkuntzalari batzuen ustez, lur eta elur jatorri bera dute: lurra izoztuta zegoeneko oroitzapena, nonbait".

"Caravaggio obsesionatuta zegoen boterean berekin dakarren jazarpenarekin /.../ Askatasun ezina da bere gaietako bat"

Arendten "gaizkiaren hutsalkeria": Edozein izan daiteke gaizto egoera jakin batean.

"Nobelak likidoak dira hasieran, biziak, gauzak erraz dira aldatzen, mihisi bateko margoa bezala. Baina momentu batean lehortu egiten dira"

Astebete eman behar nuen kanpoan eta liburu poloto bat eraman nuen irakurtzeko. Ezin izan nuen ezta 10 orri irakurri. Liburu honetaz akordatu nintzen eta telefonoan eskuratu nuen. Lehendabiziko aldia da liburu bat telefonoan irakurtzen dudana. Ez da batere erosoa, ez horixe! Dena den, oso gustura irakurri dut. Merezi du benetan:

Autofikzio bat dela irakurri dut inon, protagonista Kirmenen alter-egoa dela. Nabaria da. Irakurri bitartean Kirmen bera hizketan ari zela iruditu zait. Ispiluen jolasen antzerako da: nobela bat idazteko historia ikertzen ari den idazlea da pertsonajea; eta nobela bat idazteko ikertzen ari den pertsonajea da idazlea (Kirmen, alegia).

Nahasketa gustatzen zait... narrazioan, saiakeratik asko duten zatiak txertatzen ditu: gogoetak, hausnarketak, digresioak...

Aipu batzuk liburutik (eta kontestutik) atereak:

"Ikusten ez dena ezinegona eragiten digu".

"Zergatik ez dugu susmatzen eskuin muturraren agerpena. Gizartearen barruan zerbait mugitzen ari da eta gu konturatu ez."

"Boga-boga kanta etorkinei buruzko kanta da, Ameriketara doazen migrariei buruzkoa /.../ jendeak lotzen du herriaren gorespenarekin, arrantzaleekin, baina ez migrariekin"

Prousten Denbora galduaren bila liburuari buruz: "badoan bizitza jasotzen du xehetasun guztiekin. Uste dut bizitza horixe dela, detaile txikiak, poz txikiak, horek dira bizitza".

Txiste bat: "Behin esan zuen unibertsitateko irakaslea izatek hiru arrazoi handi zeudela: ekaina, uztaila eta abuztua".

"Hizkuntzalari batzuen ustez, lur eta elur jatorri bera dute: lurra izoztuta zegoeneko oroitzapena".

"Caravaggio obsesionatuta zegoen boterean berekin dakarren jazarpenarekin /.../ Askatasun ezina da bere gaietako bat"

Arendten "gaizkiaren hutsalkeria": Edozein izan daiteke gaizto egoera jakin batean.

"Nobelak likidoak dira haseiran, biziak, gauzak erraz dira aldatzen, mihisi bateko margoa bezala. Baina momentu baetan lehortu egiten dira"