Erabiltzailearen profila

Nobela bi garai ezberdinetan gertatzen da: Lizarra-Garaziko ondorengo urteak eta joan den hamarkada. Bi nobela ere izan zitezkeen. Erakundearen laguntza-sareetan engaiatu ziren emakumezkoak gogoan idatzi duela entzun diot inon Bea Salaberriri. Klandestinitateari buruzko nobela bat ote da? Baliteke... izenburuak behintzat hori pentsarazten du. Pertsonajea eraikitzeko inspirazio moduan Kristiane Etxaluz erabili zuela ere entzun dut. Jakin aldizkarian elkarrizketa luze bat egin zioten. Larrun aldizkarian ere bai. Biak sarean aurkitu ahal dira.

Lagunak izan ditugu Iparraldean, Baionan zein Hendaian. Garai batean askotxotan hurbiltzen ginen bertara bisitan. Ezaguna egin zait garai hartako Baiona: Petit Bayonne, Pontrique, Pannecau, Patxa, Biltxoko... Bitxia... oso bitxia da nobelaren bi parteak bere lekuan eta bere denboran kokatzeko Beak erabiltzen dituen estrategiak: musikak eta gertaerak tartekatzea, alegia. Maialen Lujanbio gaztea zenekoak, Latzen taldea, Nekane Txapartegiren torturen oihartzunak, Exkixu taldearen "Sua" abestia, Negu Gorriak-en azken kontzertua...

Bigarren garaia urrunagoa egiten zait. Irakurri beharrekoen artean dut "LUHUSO: ETAren armagabetze zibilaren kontakizuna" liburua, baina ez dut oraindik horretarako astirik hartu. Gertaera gogoangarriak direla uste dut, agian behar beste garrantzia eman ez bazaie ere: bakegileak, gizarte zibilaren inplikazioa agente kolektibo gisa... Horren guztiaren atzean bada batere ohikoa ez den epika interesgarri bat, oso bestelakoa...

Parte horretan musika askotarikoagoa dela iruditzen zait eta niretzat ezezagunagoa. Erreferentzia bat edo beste hartu dut, lasaiago entzuteko. Morauren bertsio bat, esate baterako: Bada sekula itzaltzen ez den argi bat

Portzierto... maite dut iparraldeko hizkera. Batzuetan gertatzen zait parrafoak ozenki irakurri behar ditudala, hitzak belarriz entzuteko eta hobeto ulertzeko. Hitz ezezagun batzuk azpimarratu ditut: • Sustut: batez ere • Kukutu: izkutatu • Doike: zalantzarik gabe • Kapable: gai izan • Goaitatu: zain egon • Txakurtu: txarra bihurtu

Laburbilduz... oso gustura irakurri dut. Bikain!

Ez dut gaztelaniazko libururik hona ekartzeko ohiturarik. Ez dakit zehazki protokoloak horretaz zer dioen. Inpresioa dut irizpidea dela euskarazkoak lehenestea dela, gaztelaniazkoak debekatu ez. Egia esan, oso gutxitan sentitu dut horretarako beharrik.

"Las reglas del Mikado" liburua irakurri berri dut, eta iruditu zait merezi duela hemen iruzkina egitea. Joe... maite dut Erri de Luca. Napolin jaioa. Gazte-gaztetatik Erroma aldera joanda... eta, halere, kristoren kariñoarekin hitz egiten du Napoliz. Irakurri nion aurreko liburua "Napatrida" zuen izenburua (napatrida: tristea da apatrida izatea, jaioterria galtzea... are tristeagoa jaioterri hori Napoli baldin bada). Napolierari buruz ere maitasunez hitz egiten du. Esango nuke bere liburu gehienetan dagoela hizkuntzaren aipamenen bat. Gaztetan "Lutta Continua" taldean militatu zuen... gerora mugimendu ekologistan ere bai. Mendizale porrokatua da. Liburu laburrak idatzi ohi ditu. Horrela ulertzen da horren ekoizpen zabala izatea.

Esan izan da bizitza xake-partida baten antzekoa dela, edo dadoetan jolastea bezalakoa... Erri de Lucaren ustez mikadoan jolastearen modukoa da. Zotzak bota eta jolasari ekin, zure abilezian dago gakoa: zotzak banan bana kendu, lehen bat eta gero bestea, apresuratu gabe, bat txanda bakoitzean, ondokoa ukitu gabe, mugimendu handirik egin gabe, hobe inor zurekin gehiegi ohartzen ez bada...

Liburu dida batean irakurtzen da, baina halako zapore goxoa uzten du. Zaila da liburuaren iruzkin bat egitea kontrazalean agertzen denetik harago eta espoilerrik egin gabe. Hortaz... honaino liburuaren iruzkina!

Bonus track:

Errik poesia ere idatzi du. Musikan sartu-irten bat edo beste egin du. "La musica insieme" diskoan parte hartu zuen. Bertan ageri diren abesti batzuk bere poemak dira. Hemen: www.youtube.com/playlist?list=OLAK5uy_nz6lBbM417jWzIRfEm11AQj3eEQgyjod4

Liburuak ez nau erabat harrapatu… baina gustura irakurri dut. Agian honelako liburu bati ezin zaio gehiago eskatu. Gustatu zait liburuaren hasieran Uxuek berak egiten duen aitorpena: "ahozkotasuna, memoria eta transmisioa dira liburu honen funtsa eta helburua". Nik neuk badut halako mania bat hiru gai horiekin.

Akordatzen naiz, orain dela urte askotxo, Walter J Ong-ek ahozkotasunari buruz idatzi zuen liburu bat irakurri izana. Gaizki gogoratzen ez badut, bi eratako ahozkotasuna bereizten zuen: lehen eta bigarren mailakoa (primarioa eta sekundarioa). Lehen mailako ahozkotasuna da testu idatziaren mediaziorik behar ez duena. Zerikusi handia du memoriarekin eta kulturaren transmisioarekin. Gertuko munduaz hitz egiten du... eta mundu horri buruzko jakintza biltzea eta gordetzea du helburu.

Lehen mailako ahozkotasunak oso ezaugarri jakin batzuk omen ditu: esaldi subordinatu gutxi erabiltzen ditu, errepikapen eta berformulazio ugari, entzulea narrazioan inplikatzeko formulak... Irakurri bitartean hori guztia buruan izan dut, eta testuan ahozkotasunaren zantzu horiek bilatzen entretenitu naiz.

Uxueren liburuak euskaltegi-garaian irakurtzen genuen beste bat ekarri dit gogora: ABARRAK, Kirikiñorena. Akordatzen? Batuerazko bertsioan irakurtzen genuen euskaltegian, nahiz eta gerora bizkaierazko bertsioa ere irakurri izan dut. Nik neuk oso oroitzapen onak ditut liburu horrekin.

Jakin aldizkariaren udako ikastaroan egon da Cira Crespo, gatazkaz eta memoriaz hitz egiten. Gustatu zitzaidan hitzaldia.

Egunkaritik, Argiatik, Jakinetik... ezagutzen nituen bere testuak... oro har gustura irakurtzen ditut. Horregatik animatu nintzen haren liburu bat bilatzera. eliburutegia-n hauxe topatu nuen. Deigarri egin zitzaidan "irakurketa erraza" etiketapean argitaratu izan.

Eta bai... erraz irakurtzen da. Istorio txikiak kontatzen ditu, biografia apalak... baina ondo betetzen du bere funtzioa: Euskal Herriko 40 emakume ezagutzera ematea... Edo ez! Cirak tranpa txiki bat egiten du: protagonista izatea merezi zuten 32 emakume eta 8 emakumezko protagonista kolektibo: emakume baserritarrak, langileak, kazetariak, neskameak, erraketistak, sardinerak, saregileak eta zamaketariak.

Aitorpen txiki bat: 32 emakume horietatik izenez 9 besterik ez nuen ezagutzen: % 30. Kontxo... alde horretatik zer landu.

Gogoan dut Gasteizko Udalak emakumezkoen kale-izenei buruzko lantxo bat egin zuela, orain dela urte batzuk. Errekuperatu beharko nuke, begiradatxo bat emateko. Gogoan dut, halaber, Marisa Barrena wikipedian egiten ari den lan mardula. Eskertzekoa da. Inaurri-lana da, baina behar-beharrezkoa.

Tarteka kostatu zait irakurtzea. Agian eskolan irakurtzeko agintzen ziguten hainbat libururen traza hartu diodalako, malenkoniotsuegia iruditu zaidalako, edo, besterik gabe, kontzentrazeko zailtasunak izan ditudalako. Familia baten kronika omen da liburua, edo hobe esanda, garai baten kronika: demoniozo trantsizioarena, alegia. Ez dakit zergatik ;-) baina, grisen kargaren pasartea azpimarratu nuen:

“Poliziek furfuriaz banatu zuten egurra, tai gabe, beti toki berean, haien aurre-aurrean hain justu. Begiak atera beharrean zeuzkaten, aurpegiak gris ilun –uniformeen islagatik, akaso–, begi-niniak gorri, hortzak estu, begirada galdurik, eta itsu-itsuan ari ziren kolpeka, pizti amarratuen gisara, edo luzaroan gatibu egon ondoren aske utzitako txakurren gisara”.

Kontxo… esango nuke Montserratek benetan ezagutu duela karga bat edo beste ;-)

Esperimentu txiki bat egin dut. Katalanez bada bertsio bat katalan errazean (ikasleentzat edo irakurtzeko zailtasuna dutenentzat). Bertsio horren audio-liburua ere bada. Librean entzun daiteke hemen: www.lecturafacil.net/media/resources/El_temps_de_les_cireres_master.mp3

Entzuketa eta irakurketa tartekatu ditut: batzuetan lehen entzun eta gero irakurri eta beste batzuetan alderantziz. Katalana praktikatzeko modu bat izan da. Ongi. Interesgarria… baina igoal liburutik despistatu nau.

Adierazgarria da googlen gerezi-denbora hainbat hizkuntzatan jartzean zenbat erreferentzia agertzen diren… 3-4 liburu (euskaraz bada beste liburu bat –Mujika Iraolarena– izen berarekin), diska baten izena, pastoral bat, baina… beste ezeren gainetik, Jean-Baptiste Clémenten Le temps des cerises kantua.

Gerezi-denbora amodio-poema bat omen zen jatorrian, gerora Parisko Komunaren elegia bihurtu bazen ere. Horrek kutsu berezia ematen dio. Hainbat metafora berresanguratu eta zentzu berria hartu dute. Gerezi-denbora utopia hezurmamitu deneko denbora da:

-Gereziak loratzen direneko denbora ederra da, baina… laburra. -Gerezi-denbora ederra da, baina… han ere maitaminez sufrituko duten pertsonak egongo dira.

Euskaraz Pier Paul Berzaitzek kantatzen du: www.youtube.com/watch?v=z5-qUBlIR8Q

Zerbati laburra behar nuen astebururako eta, JUANA liburuari buruz oso kritika onak entzunak nituenez, hari ekin nion, zertaz zihoan oso ongi jakin gabe. Lehen atalak despistatu egin nau... baina, gerora, ohartu naiz beharrezkoa zela Juanaren nondik-norakoak kontatzeko.

Harritu egin nau pertsonajeak: XIX. mendeko abenturazale bat, XXI. mendean. Gustatu zait pertsonajea nola eraikitzen duen liburuan zehar, elkarrizketaz elkarrizketa.

Ezin izan dut amaierara arte itxaron eta Interneten sartu naiz Juanari buruzko historian eta istorioetan kuxkuxeatzeko. Liburuan bere Facebook-profila aipatzen da behin baino gehiagotan. Ez dut aurkitu (agian ezabatu dute, honez gero), baina hainbat testu eta argazki aurkitu ditut hor eta han. 

Inpaktatu egin nau gertaera horiek 2020. urtekoak izateak. Beste garai bateko kontakizuna dirudi, baina ez... atzo goizekoa da. 

Uste dut noiz edo noiz hitz egin dudala honetaz: gustukoa dut kronika. Kronika informazioa eta sentsorialitatea da: historia gertatu den lekuaren usaina du eta irakurtzen duenari hunkidura eragiten dio. Jonek oso ondo garatu du, nire ustez. Nik hiru puntu azpimarratuko nituzke:

• Bitxia egin zait eguraldiari eta inguruko naturari zenbat aldiz egiten dion erreferentzia. Horixe da sentsorialitatea lantzea: historia kontatzearekin batera, kazetariak ikusi, usaindu... sentitu zuena sentitzera hurbiltzea
• Deserosoa egin zait Juana etxean hartu zutenetik hil zutenera arte dagoen hutsartea: zer gertatu zen, Juana zer sentitu zuen... Iruditzen zait Jon Artanok nahita sortzen duela deserosotasun hori.
• Ondo lortzen du Kolonbiako lurralde isolatu batean gertatzen dena trasladatzea, bertako egoera soziopolitikoari buruzko datu mordoa eman gabe. Bada meritua!

Oro har, kazetaritza-kronikaren eta literatuaren arteko nahasketa interesgarria iruditu zait.

Hurrengoaren zain!

Badakizue "amets argiak" zer diren? Gaztelaniaz "sueños lúcidos". Ez dakit itzulpena egokia ote den, baina hala agertzen da Euskaltermen. Amets argia egoera berezi bat da, non, lo zauden bitartean, amets egiten ari zarela konturatzen zaren. Espektro zabala omen dago horrelako amets batean gerta daitekeenaren barruan: amets batean zaudelako kontzientzia iheskor eta pasibotik hasi eta loaren kontrola hartu eta zuzendu ahal izateraino.

Gertatu al zaizue inoiz? Ez? Hobe! Amesgaiztoak izaten dira sarri... Ezagutzen dituzun pertsonak agertzen dira, izatez ez dagozkien egoera edota lekuetan. Zure bizitzaren elementu errealak eta irrealak nahasten dira oso modu berezian. Eta uneren batean, ametsaren erdian, zure buruari entzuten diozu: "Lasai. Ez da ezer gertatzen. Hau guztia ez da erreala. Amets bat besterik ez da. Laster pasako da. Laster esnatuko zara". Eta bai... horrek lasaitzeko balio du eta handik gutxira esnatu egiten zara. Baina, oso nekatuta, urduri, halako egonezin lauso batekin...

Horrelako zerbait iruditu zait Petxarromanen liburua. Elementu irrealekin jolastu egiten du, hainbat elementu erreal agerian jartzeko. Sentsazio arraro bat uzten du, deserosoa... ez dakit nola azaldu.

Liburua azkar irakurtzen da. Badu engantxe-puntu bat. Hasiera iribarretxo bat sorrarazten du Montxo Otaegi izena duen EHBilduko politikari bat eta ETBn kazetari eta esatari-ohia den lehendakari bat agertzeak. Handik aurrera, gai ugari nahasten dira: eskuin muturraren hazkundea Europa osoan, gure memoriaren kontuak, krisi klimatikoa, uraren afera, errefusiatu krimatikoak, adimen artifiziala eta etika, ekofaxismoaren arriskua...

Ez zait iruditzen kriston nobela denik. Ez nuke bere balio literarioagatik gomendatuko. Susmoa dut, gainera, hori ez dela idazlearen asmoa. Iruditzen zait liburuak baduela bestelako funtzio bat, eta ondo betetzen duela.