Kritikak eta Iruzkinak

Irentsi egin dut nobela mutantea, oso gustura, bai formagatik, bai kontatzen duenagatik. Proposamenen indartsu eta aberatsa.

Amatasuna umea jaio aurretik hasten da eta non amaitu? Guztiok gara alaba (edo seme). Eta haurdunaldia eta ostekoa, bi kapitulu, eta errealitatea poemetan xalo eta argi. Ilusio, insomnio, gizarte arau, indarkeria obsztetrikoa...

Liburuaren izenburuak badu azalpen laburra azalean bertan: "Indarkeria matxistaren ertzak: tortura politikoa". Euskal Herrian militantzia politikoan jardun duten *emakumeek jasandako torturari hainbat lekutatik heltzen dion lana da, hutsune handi bat betetzera datorrena, hainbat gai mahai gainean jarri eta agenda sozialean kokatzera. Izan ere, ez zaio behar besteko garrantzirik eman. Interesgarria eta beharrezkoa.

Hala ere, momentu batzuetan apur bat errepikakorra egin zait, geldoa, ñabardura terminologikoak zehaztean, adibidez. Duñabeitiaren tesiaren xehetasunak bildu nahi izatearen ondorio izan litekeela pentsatu dut hasieran, baina, seguruenik, nik azkenaldian saiakerarik ez irakurtzearen ajea izango da, gihar falta. Edozelan ere, nahiz eta momenturen batean kateatu, ezinbesteko lana da zer, nola, nondik, zertarako, zer egin den eta egin litekeena ikusteko. Gaiari heltzeko.

Harrapatu egin nau liburuak: kapitulu laburretan, bi plano txandakatuz hasierako lerroetako hilketa argituko zaigu, baita hilketa ostekoak ere. Hiru egunetan irentsi dut. Hizkuntza gutxituak ikertzen dituen eskoziarra eta informatikari isila, Mintegik beste behin giza harremanetan jartzen du fokua, bikote harremanean, baina kide bakoitzaren jakintza esparruetan ere badago zer pentsatua. Pultsuari ondo eusten dio nobelak, nahiz eta alderdiren bat sinesgaitza egin zaidan.

Oso gustura irakurri dut Bea Salaberriren nobela: soilaren itzalpean, isilean, ia oharkabean pasatzen direnak lehen lerroan hartzen ditu. Ipar Euskal Herrian ETAri ezinbesteko laguntza eman zion emakume bat du protagonista, erakundearekin hartu-emana izan zuen bi epe desberdinetako bizipenak kontatzen dituena.

Idazmoldea ere gustatu zait, zenbaitetan egiten dituen elipsien jokoa, isildutakoak zenbateko garrantzia duen erakusten duena. Mesfidantzak ere gordeka aritzea eskatzen du eta halaxe jokatzen du narratzaileak tarteka, ostean horretaz konturatzeko gertatutakoa argi azaldu arren.

Espektatibak ez dira bete: bere iritzia beti kontuan izaten dudan lagun batek gomendatu zidan, baina ez nau txunditu. Liburua erraz irakurtzen da, eta argi ikusten ditut bere indarguneak: kapitulu motzak, erritmo bizia, bi plano, ezusteko bideak... Psikiatriko batean girotua, osasun mentalaz eta bere ingurumariaz pentsatzeko abagune ona da: psikoterapiaz, zentroetako jardunbideez...

Hala ere, gaiak eman zezakeena kontuan hartuta, sinplea begitandu zait, eta argumentuaren une batzuetan eskas samarra: protagonistetako bat psikoterapeuta da, eta bere ahotan ematen diren iritzi batzuk arinegiak iruditu zaizkit, eta argumentuan ere elementu batzuk sinesgaitz eta behartuak (Aliciaren egunerokoak ez du egunerokoa ematen tarteka, sei urtez "kartzela" hartan ezkutuan gorde ahal izatea sinestezina, margolari profesional bati margotzeko aukera ematea bururatu ez izana...).

Hainbat testu jasotzen ditu liburuak, jolasa nagusi, hizkuntza, esanahi eta testu generoan. Irudi batzuk errepikatu eta testua zipriztindu arren, zer pentsatuta ematen duten gai, egoera eta hausnarketak biltzen ditu. Absurdoa, umorea, kritika... Don Inorrez taldearekin prestatutako zuzenekoa ikusteko gogoz.

Euskal literatura klasikoari buruzko diskurtso nagusia zabaldu eta bazterrean gelditu izan direnak (ere) ezagutarazteko lan ederra da. Izan ere, inprimatutako testu nagusietatik kanpokokoak aintzat hartzen ditu eta, jakina, gutxietsi izan diren emakumeen lanak ere bai. Horretaz gain, antologia ere bada, eta garai desberdinetan gizon eta emakumeek generoaz zer dioten ere biltzrn du eta hausnarketa gai bihurtu. Hitzostean Iratxe Retolazak dioen moduan, abiapuntua edo hezurdura jarri du hurrengo ikerketa eta osteko dibulgazio lanetarako.

Gustura irakurri dut, inoiz kontzepturen/erreferentziaren bat guztiz ulertu ez arren.

Bi plano ditu: narratzailea den "bizkartzain" umoretsua alde batetik, eta pentsalaria(k) edo diskurtso egituratua bestetik. Narratzaileak rollaren arabera, bere idoloaren bizkartzain/elkarrizketatzaile edo lekuko, testua dentsoagoa edo arinagoa da. Baina bi tonu desberdin izan arren, bietan dago gizarte salaketa. Zenbat azpimarra! Hausnarketarako ideia asko ematen ditu, eta narratzailearen tonu ironikoak arintasuna ematen dio eta barre txikia atera han-hemenka. Geure buruari barre egin ezean akabo!

Hiru eguneko kronikak biltzen dituen Davisen hitzaldi, elkarrizketa (galdera zein erantzunak) edo hausnarketa batzuk bere pentsamoldea batzeko txatal mamitsuak dira.

Ez da ohiko nobela beltza, ez da hilketa bat argitu nahian abiatzen, baina pertsona baten bila dabilen protagonista bat dugu, polizia edo ikertzailea izan barik, arrastoa arrasto, horretan buru-belarri sartzen den gizon bat, obsesionatu egin delako behin ikusitako neska batekin. Bestetik, beste protagonista, jatorri pobrea atzean utzi nahi duen femme fatal ederra. Kapituluetan narratzailea txandaka agertzen zaigu eta gertaera baten aurrean ikuspuntu desberdinak daudela konturatzen gara. Ikusi nahi duguna baino ez dugu ikusten. Emakume diru-gode eta manipulatzailea ezagutu barik ametsetako aingerua da.

Sara Mesaren beste pare bat liburu (Un amor, La familia) irakurrita nituen, eta berriro pentsatu dut: ze ona! Zelako kontamoldea, zelako planteamendua, zelako gizarte kritika... Annie Ernaux-ek idazketa labana bat dela dio, ez dakit Mesak zer dioen, baina geure buruari galderak egiteko eta arau batzuk zalantzan jartzeko abilezia du, duda barik...