Erabiltzailearen profila

Bi eserialditan liburua hasi eta bukatu egin dut. Zaila da liburua komentatzea spoilerrik egin gabe. Hortaz, lau apunte besterik ez.

(1) Izugarria iruditu zait Intxaurrondoko haurren istorio hori. Are izugarriagoa benetakoa dela eta Ion Arretxek berak "La sombra del Nogal" liburuan kontatua zela jakin dudanean. Pendiente dut irakurtzeko.

(2) Intxaurrondoko goardia batek Ivan pub baten aurkitu eta Larios kubata bat hartzera gonbidatzen du. Bitxia iruditu zait. Jende guztiak daki Larios poliziek edaten duten ginebra dela. Fakirren ahotsa liburuan irakurri dut duela guti, baina lehenagotik ere behin baino gehiagotan entzuna nuen. Ez dakit istorio hori nondik sortu den... Ni neu ez naiz batere ginebrazalea ;-)

(3) Euskal gatazkan bi alde egon direla onartuta ere, balantzeak latzak dira. Ivanek berak Madrileko lagun bati: "zintzoki eztabaidatzekotan ezin ziren jarri balantzaren plater batean alde baten asmo on guztiak (konstituzio demokratiko bat, nazionalitateentzako autonomia zabala, askatasun indibidualak...) eta beste platertxoan beste aldearen makurkeria guztiak (bonba autoak, bahiketak, estortsioa); oneski aritzekotan asmo onak asmo onekin konparatu beharko ziren, makurkeriak makurkeriekin"

(4) Enzo Traversok "Melancolia de Izquierda" deitzen dio ezkerreko militante batzuen ikuspegi jakin bati: galdu izanaren sentimendu moduko bat da, erreferente solidoak galtzearekin batera. Gorkak badu halako zerbait, ezta? Berriz ere balantzaren metafora ageri da: balantzaren plater batean sufritutakoa... ziegak, pareta zikinak, kolpeak, debekuak, nagusikeriak, arbitrarietateak... Beste platerean zer jarri?

Liburu bikaina.

Gogorak nituen liburua irakurtzeko, baina nagia ere bai, gaiagatik. Audioliburu formatuan argiratu berri dutenez, animatu egin naiz. Ez naiz damutu. Kristoren liburua iruditu zait. Harkaitzi entzun diot Imanol Lurgain ez dela bete-betean Imanol Larzabal. Izatekotan % 45ean da benetazko Imanol eta % 55ean fikzioazkoa. Zaila egiten da historia eta fikzioa bereiztea.

Liburua irakurri bitartean Imanolen abesti bat burutik ezin kendu ibili naiz: "gauez bakardadean..." Denbora dezente neraman Imanol entzun gabe, baina bada nire banda sonoraren parte bat. Akordatzen naiz aspaldi-aspaldi Ataunen ikusi nuela, kontzertu bat ematen, AEK-ko barnetegi batean. Beste garai batzuk ziren. Imanolen diskoen portadak ere gogoratzen ditugu. Bereziak ziren. Klabelin Komik taldearekin egin zuen diskaren postada, adibidez, bikaina zen: maxresdefault.jpg (1280×720)

Akordatzen naiz argazki hura ikusi izana: Joseba Sarrionandiaren ihesagatik atxilotu ondoren, komisaldegiaren atean, deklarazioak egiten. Ez dut gogoratzen eskuan keler garagardo bat zuen ala ez.

Gustatu zait San Sebastian izenaren inguruan egin duen digresioa: San Sebastian martiria; LGTBI kolektiboaren ikonoa, bere trantze aurpegiagatik, Done Ostia... Pasolini hil zuten Ostiako hondartza berean hil zutelako bera ere.

Hogeitik gora esaldi erabiltzen ditu, Imanol deskribatzeko: bada dionik...; bada uste duenik... Deskripzio bat egiteko bide bikaina da. Imanol poliedrikoa zen... bidezkoa da ikuspegi ezberdinetatik deskribatzea, iritziak kontrajarriak badira ere.

Akordatzen naiz ETAk Xiberoko Montori herrian izan zuela bahituta Alemaniako kontsula Burgoseko auziaren garaian. Bada abesti bat horretaz: Basaburuan Montori. Hemen: xiberokobotza.org/artxiboak/basaburuanmontoriortzadarrak.mp3

Aspaldian ikasi dugu ez dela erabat egokia (agian bidezkoa ere ez) iragana gaur egungo parametroekin juzgatzea. Damua, traizioa... hitz sorginak dira. Imanolekin bada halako erru-sentimendu kolektibo bat. Agian liburuaren amaieran ederki laburtzen da: “Ez ginen Fakirrarekin ongi portatu, bakarrik utzi genuen”, asko errepikatuko den esaldia izango da. “Baina harroa zen, bere buruarekiko usteak okitua”. Hori ere bai."

Esaldi gogoangarri batzuk:

• “Ez dago ezkerrekoa edo eskuinekoa ez den zapatarik; ez dago izaterik, besterik gabe, zapata”.
• “Ya se sabe: ¡París fabrica adversarios respetuosos!”. Arerio ondraduak.
• “Beti ari gara separatzen. Hori ikasten dugun unetik aurrera ez dago gehiago ez tentsio eta ez galera sentipenik. Bizitza aldentze bat da: jaiotza separazioa da, inorengana hurbiltzea separazio bat da, lehen geunden lekutik, baina baita hurbil du garen pertsona horrengandik ere...”.
• Mundua aldatu nahi eta galdu... horren nostalgiaz beteta dago liburua. Adibidez: “nork ez du bere haurtzaroa nerabezaro eta nerabezaroa gaztaro bihur daitekeen neurri berean ingurua ere hein bereko metamorfosi basati batekin astindu dezakeela pentsatu, gizartea bere lozorrotik, bere erdi arotik, erdizkakerien arotik eta bere haurtzarotik esnarazi daitekeela eta, traumak trauma, nerabezaro zentzagarri baten ondorengo helduaro oparoan mundua sarrarazi?"

Aitortu behar dut kosta egin zaidala liburua irakurtzea. Hizkuntzagatik, batez ere. Tarteka saltoka ibili behar izan dut... edo ozenki irakurri, hobeto ulertzeko. Dena den, ongi.

Hiru arrazoi liburu hau irakurtzeko:

(1) Carlos Taiboren liburu bat da.

Gustukoa dut Carlos Taibo. Bi gai lantzen ditu nagusiki: deshazkundea eta ideia libertarioak. Entzun ere sarritan entzun ditut bere hitzaldiak. Gustatzen zait nola hitz egiten duen: pausatua, kadentzia ondo zainduz, baina ahotsa apenas aldatu gabe, den-dena ironiaz zipristinduz, etengabe galderak eginez...

(2) Hizkuntza-aniztasuna du hizpide.

Izan ere, garai batean Portugal estatu elebakar moduan sailkatu ohi zen (mirandesa kontuan hartzen ez zelako). Egun ezta hori ere! Liburuaren parterik handiena galegoaren eta portuguesaren arteko aferaz ari da. Apunte gutxi batzuk:

• Galegoa eta portugesa hizkuntza bera al dira? Jatorri bera duten bi hizkuntzak ala hizkuntza beraren bi aldaerak? Bakarra balira erabakiko bagenu, nola deitu? Izendatzea bera problematikoa izan daiteke: galegoa, portugesa, galego-portugesa, Galiziako portugesa.
• Portugesari buruz hitz egiten dugunean, zertan hitz egiten dugu? Lisboako portugesa ala Miño ibaiaren ertzekoa. Penintsulakoa ala Brasilekoa? Ba al da nazioarteko portugesa? Continuum-aren ideia garrantzitsua da. Anekdota bat kontatzen du. Carlosek lagun bat du Rio de Janeiroko unibertsitate batean. Behin, telebistako debate bat jarri zien ikasleei: BNGko politikari bat (galiziakoa) eta Bloco de Esquerdas-eko beste bat (Lisboakoa). Ikasleei galdetu zien bietatik zein ari zen portugesez eta zein ez. Ikasleak bat etorri ziren BNGko politikaria zela portugesez ari zena; bestea, beste hizkuntza batean ari zen, antzekoa bazen ere.
• Interesgarria da erreintegrazionismoaren aldeko mugimendua. Egon da proiektu politiko bat, bi aldaerak elkarrengandik hurruntzea bilatu duena, bi herrien nortasuna ere elkarrengandik bereizteko. Erreintegrazionismoak, eten hori lehengoratzeko, galegoa portugesaren esparru komunikatibora hurbildu nahi du.
• Jarrerak bitan banatzen dira: isolazionistak eta erreintegrazionistak. Erreintegrazionismo moderatua (minimo batzuk) eta erradikala. Carlosen ustetan, erreintegrazionisten artean -isolazionisten artean ez bezala- hizkuntzari buruz asko dakien jendea dago. Ezker-eskuin ardatza ez dator beti bat erreintegrazionismo-isolazionismo adartzarekin... baina mugimendu libertarioa, historikoki, erreintegrazionismoaren aldekoa izan da beti.
• Ortografia ez da kontu hutsala... Nik neuk errazago irakurriko nukeen, galego normatiboan idatzita egon izan balitz... baina zailtasunak beste batzuek izango lukete.

(3) Bigarren izenburua "(pseudo)biografia linguistiko bat" delako.

Iruditzen zait (auto)biografia linguistikoak oso baliabide baliotsuak direla hizkuntzen egoera sozialean sakontzeko. Nire iritziz... honetan apurto bat motz geratu da liburua.

Madrilen jaioa, galiziarrak ditu gurasoak. Etxean gaztelaniaz hazia eta hezia. Galego-hiztun berria da. Ez du horretaz gehiegi kontatzen. Hizkuntzak maite ditu eta halako lilura bat nabaritzen zaio: hiztegiak eta hizkuntza ikasteko metodoak biltzen ditu. Ez nuen bere fazeta hori ezagutzen.

Akordatzen naiz Maite Puigdevall irakasleak ikastaro labur bat eman zuela biografia linguistikoei buruz. HIru bideotan geratu zen jasota interneten. Hemen:

youtu.be/DXdtqRuJ9TQ?feature=shared youtu.be/w1TMd8DCLMo?feature=shared youtu.be/tVcnjfPB_l8?feature=shared

Ezin da poema-liburu bat laburtu. Esan ahal da gustatu zaizun ala ez; zertaz hitz egiten duen; zeintzuk figura erabiltzen dituen, edota nolako sentsazioak sortzen dizkizun. Eta... horietaz ere ez zara erabat ziur egongo. #ZeruLurrenLiburua gustatu zait. Naturaz hitz egiten du... eta gizakiaz. Naturaren figurak etengabe ageri dira: zuhaitzak eta argia, besteen gainetik. Niri lasaitasuna transmititu dit, eskaintzatik hasita. Liburua zaurituei eskaini die, poesia minak baretzeko modu bat, sendagaia.

Natura. Ni neu kalekumea naiz. Nire haurtzaroan, arbolak arbol ziren eta loreak lore. Gerora mendizaletu egin nintzen. Lehen urteetan mendian jarduera fisikoa bilatzen nuen: izerdia, ahalegina. Denborarekin ikasi dut inguruarekin disfrutatzen. Eta hainbat zuhaitz eta lore bereizten ikasi ditut. Asko ez. Laubost zuhaitz (pagoa, haritza, hagina, pinua, makala...) eta bizpahiru lore (lilipak, liliak, azkari-loreak...). Natura maitatzen ikasi dut, izendatzen baino areago. Eskerrak PlantNet daukagun!

Ezagutzen dudan poeta bakarra da, euskaraz liburua amaitu ondoren, jarraian, erdaratu egiten duena. Ez dakit hori ona den. Pare bat elkarrizketa entzun diot, eta orohar pertsona interesgarria iruditu zait. Bi saio ditu #LizardirenBaratza podcastean: elkarrizketa bat Castillo Suarezekin eta poema hautaketa bat, musikaz lagunduta.

Liburu bakoitzak atzean soinu-banda bat duela uste dut. Batzuetan horretan jolasten dut: liburu bat hartu eta soinu-banda asmatzen saiatu. Zeru Lurren Liburuaren banda sonora Txomin Artolaren "Belar Hostoak" izan zitekeela pentsatu nuen, bertan Txominek Walt Whitmanen bertsoak euskaratu eta musikatu baitzituen, eta Whitman da, ziur aski, naturaren poeta, beste inor baino gehiago. Elkarrizketa batean, ordea, ezetz entzun nion... bere poesiak ez zuela Whitmanekin zerikusirik, oso bestelakoa zela. Lizardiren Baratzan, Zeru Lurren Liburuari buruzko saioan, IbilBedi taldearen "Berandu baina garaiz" diska aukeratu zuten liburuari soinu-banda emateko. Programa entzun ondoren, hautaketa bikaina iruditu zitzaidan.