Zeru-lurren liburua

Gauza kuriosoa da irakurketak zelan gurutzatu daitezkeen ikustea. Gerediagaren "Zeru-lurren liburua" irakurtzen nengoela Mauro Entrialgoren "Malismo" ere hartu nuen eskutan eta haren hasierako Ursula K. Le Guinen aipuak ("Conocer el nombre significa controlar a la cosa") Arrate Hidalgok (UKLGen 'intensita' bat, bere hitzetan) "Oihan hitzean mundua"rako idatzitako hitzaurrera.

Arrateren hitzaurre horretan esaten denez, Ursulak zientzia eta poesiaren arteko harremana definitu zuen lehenak kanpotik zehaztasunez deskribatzen duela adiraziz eta bigarrenak barrutik zehaztasunez deskribatzen duela.

Jon Gerediagak ere Ursula K. Le Guinen mundua hitzaren bitartez deskribatzeko gogoa partekatzen du eta bere poesia lan osoa bihurtu du grina horren erakusle. Poesia lan osoa dinot liburu berri honek ez baitakar hausturarik bere aurreko produkzio poetikoarekin. Agian poemak destilatuagoak daude oraingo honetan (egia esan, Aitor Francosek aipatu ezean, ez nintzen ezta konturatu egingo poema guztiak hamar lerrokoak direnik [1]) baina bai gai zein doinu aldetik, liburu ezberdinen poemak trukagarriak direla iruditzen zait.

Hori baita egilearen asmoa; naturari izen egokia jartzea inguruko anabasa ulerkorragoa suerta dakigun eta bizitzarekin berradiskidetu gaitezen. Kontenplazioaren bidea iradokitzen digu naturan urtu gaitezen, kanpokoarekin bat datorren barne-espazio bat sortu hitz poetikoa baimentzen duena.

Liburua atal bitan banatu du bide horretako mugarri bezala. Lehenengoan, "Zoéren izenak", naturan murgiltzen gaitu. Antza denez, Zoé izen grekoa da bizitzaz betetako oparotasuna adierazten duena. Irautera bideratzen den mugimendu geldoa baina etengabea eta ziklikoa agertzen zaigu atal honetan, edozein bukolikotasunetik edo sinbolismotik ihes eginez, aspalditik datorrenaren berdina baina, aldi berean, diferentea den bizi berri baten promesa aurkezten zaigularik (niri, behintzat, hastera doan udabarriaren antza hartu diet poemei. Asko gustatu zait, adibidez, harriaren ertzak biguntzen duen goroldioaren irudi mentala). Agertzen den paisaiak ez du egile aktiborik behar aurrera jarraitzeko, bere baitan bildurik dagoela iruditu zait.

Bigarren atalean, aldiz, giza bihotza agertzen zaigu natura horretan kokaturik. "Olerkarien liburua" deitu du bigarren hau eta ez dirudi kasuala denik bertan jainkoen aipamenak ager daitezela lehenengoz liburuan zehar. Sakrizio odoltsuak eskatzen dituzten apaizak edo hiri destainariak ere ikus daitezke bertan, agian natura eta soiltasunaren ifrentzu bezala aurkeztuta. Gustatu zaizkit (zu baino handiagoa den) natura eta bakoitzaren barruko txingar bizia jagotzeko eskari hori baina orokorrean ezin izan diot hasierako poemen erritmoari eutsi. Kontuan izateko, baita ere, atalen hasieran agertzen diren pintoreen aipuak (Cezánne eta Shitao). Artistaren begiradak lagunduko digu inguratzen gaituenan urtzen (eta gurtzen).

[1] Kritika Armiarman: kritikak.armiarma.eus/?p=8937 . Jatorrizkoa Bilbao hilabetekariaren Pérgola gehigarrian (pdf) www.bilbao.eus/bld/bitstream/handle/123456789/56842/pergola06.pdf

Ezin da poema-liburu bat laburtu. Esan ahal da gustatu zaizun ala ez; zertaz hitz egiten duen; zeintzuk figura erabiltzen dituen, edota nolako sentsazioak sortzen dizkizun. Eta... horietaz ere ez zara erabat ziur egongo. #ZeruLurrenLiburua gustatu zait. Naturaz hitz egiten du... eta gizakiaz. Naturaren figurak etengabe ageri dira: zuhaitzak eta argia, besteen gainetik. Niri lasaitasuna transmititu dit, eskaintzatik hasita. Liburua zaurituei eskaini die, poesia minak baretzeko modu bat, sendagaia.

Natura. Ni neu kalekumea naiz. Nire haurtzaroan, arbolak arbol ziren eta loreak lore. Gerora mendizaletu egin nintzen. Lehen urteetan mendian jarduera fisikoa bilatzen nuen: izerdia, ahalegina. Denborarekin ikasi dut inguruarekin disfrutatzen. Eta hainbat zuhaitz eta lore bereizten ikasi ditut. Asko ez. Laubost zuhaitz (pagoa, haritza, hagina, pinua, makala...) eta bizpahiru lore (lilipak, liliak, azkari-loreak...). Natura maitatzen ikasi dut, izendatzen baino areago. Eskerrak PlantNet daukagun!

Ezagutzen dudan poeta bakarra da, euskaraz liburua amaitu ondoren, jarraian, erdaratu egiten duena. Ez dakit hori ona den. Pare bat elkarrizketa entzun diot, eta orohar pertsona interesgarria iruditu zait. Bi saio ditu #LizardirenBaratza podcastean: elkarrizketa bat Castillo Suarezekin eta poema hautaketa bat, musikaz lagunduta.

Liburu bakoitzak atzean soinu-banda bat duela uste dut. Batzuetan horretan jolasten dut: liburu bat hartu eta soinu-banda asmatzen saiatu. Zeru Lurren Liburuaren banda sonora Txomin Artolaren "Belar Hostoak" izan zitekeela pentsatu nuen, bertan Txominek Walt Whitmanen bertsoak euskaratu eta musikatu baitzituen, eta Whitman da, ziur aski, naturaren poeta, beste inor baino gehiago. Elkarrizketa batean, ordea, ezetz entzun nion... bere poesiak ez zuela Whitmanekin zerikusirik, oso bestelakoa zela. Lizardiren Baratzan, Zeru Lurren Liburuari buruzko saioan, IbilBedi taldearen "Berandu baina garaiz" diska aukeratu zuten liburuari soinu-banda emateko. Programa entzun ondoren, hautaketa bikaina iruditu zitzaidan.