Kritikak eta Iruzkinak

Eta kolpian osteko gizarte terroristian deskribapena... buf. Oin arteko kontakizuna interesgarrixa izan dok, baiña honek... zirrada berezixa emoten jok. Nik neuk, Txileko diktadurako azken urtietan, ez najeukan ondiok kontzientzia politikorik. Gogoratzen dotena, anekdota hutsak dittuk: Stingen kantuak... Pinocheten irudi estrafalarixua... Gerora etorriko zittuan Victor Jaran musikia ezagutzia, bere historixia, "Yo pisaré las calles nuevamente", epaiketen lekukotasunak, lagun txiletarrak -argentinuen aldian hain diskretuak, hain apalak-, doluzko cuecak, "Todo Cambia"... Irakortzen nabillen honek hutsunez betetako puzzlia betetzen laguntzen jabilk.

Karta luuuuze modura planteautako liburua dok, urjentziazko egunkarixa, familiako kontakizunakin txandakatuta. Deigarrixa egin jatak, zelan heltzen detsan idazliak Allendetarren euskaltasunan topikuari. Eta, bistan dok, osaba Salvadorren gauzak gero eta pixu gehixago hartzen juek, 1973ko iraillan 11ko kontakizun zirraragarrira allegau arte.

Arraixua! Aipu erudito BAT harrapau juat!! 158 orrialdian, "Ero maite beti amorE" letrakartelan ondoko testuan. "Amodioa zoro da beti amoraduen artean..." aipua, Eibarko 1685eko bertso zaharretakua da. "Contu barri bat susedidu da..." hasten dana. Baiña idazle jostarixan kamuflauta emoten jok, "Adarrak emaiten dira Miraballesen" izenburuakin.

Ba benga! Neu be hasi naiz irakortzen.

101 letrakartel, 102 historia. Ipoin liburuetan legez, ixa bakotxak mereziko lajeukek iruzkiña. Klabe askotan jotako "musikia" izanda, edozeiñek bere neurriko "kania" topatzen jok ateburuan. Esan gura juat: letrakartel askok, edo eurei laguntzen detsen testuak, barruko fibrekin resonatzen juek, eta begixak itxitta eta pentsamenduan lagatzen habe. Oso ederra dok.

Gure urtietara hurreratu ahala, normala dan modura, historixak misterixo pixkat galtzen jok. Bestalde, dokumentuak be ugarixaguak dittuk, eta horretara, aukeraketan materixal asko kanpuan laga biharra jagok. Hori guztia igartzen dok bildumian hirugarrengo ale honetan (azkena ustez), baiña halan be ondo baiño hobeto betetzen jok bere helburua: idatzixak eta irudixak, argitaratutak baiña ez oso ezagunak, dibulgatzia. Beste liburuen modura, sarri kontsultauko dotena duda barik.

"Don Pako" Okamikan ekarpen historiko-etnografikueri etxakok bihar dan besteko garrantzirik emon izan -frankistia izan zalako, seguraski-, baiña datozen urtietan hori aldatuko dala uste juat. "Pisto"k behintzat, ondo balioesten jittuk, eta azken txatal honetan neuri, pertsonalki, Lekitton eta Ondarrun antxobiari emoten jakon garrantzixa ulertzeko balixo izan jestak. Gaur egunian be festa haundixa egitten jakok, antxoba sasoia hastiari, eta ez najuan ulertzen zergaittik. Klaro: gaurko aittitta-amamen gaztaruan, arrantzaliendako negua gose eta diru falta sasoia zuan. Antxobia hastiakin batera etortzen zan dirua, eta dendetan lagatako zorrak kittatzia. 1960tik aurrera hori aldatu zuan (neguan Afrikan arrantzatzen hastiakin batera) baiña menderik mende pasautako gosia, ondiok goguan jagok!

Idazliak dokumentuak antolatzeko erabilli daben irizpidia gustatzen jatak: fetxa bat erabiltzen dok "ainguratze-punto"rako, orden kronologikuan, nahiz eta gero, txatal bakotxian, historian aurrera-atzera egin. Horretara, kontakizuna txukun gelditzen dok, bestela dokumentu bilduma kaotiko izango litzakenari zentzua emonda. Neure idazlanetarako hartu biako juat ideia!

Liburuan azken zatixan, metahistoria: historiazalieri buruzko aipuak, Lekeitioko Udal Artxibuak urtietan zihar izandako billakaerak (eta espoliuak) aitzera emoten, eta falta dirazen dokumentu garrantzitsuak seiñalatuz, egunen baten merkatu baltzian edo ganbara partikularren baten agertu ezkeriok (1516ko berunezko sellu horrena, pekatu mortala dok). Ondo eginda.

Eta argazkixak, o, argazkixak. "Pistolas Productions"ek berezittasunik bajaukak alde grafikua dok: irudi onak, ezohikuak, eta kalidade on eta haundixian inprimiduta. Nere speleo begixak herri santu honen sustrato karstikuari beti detsan arretia, epoka ezbardiñetako irudi txorta ugarira joiak, eta zona bata edo bestian angulo askotako irudi bilduma ederra argitaratzen joiak, gizon honi esker. Partikularki interesgarrixak, gaurko Ikusgarri zinema inguruko dolinian egin izan dirazen interbentziño urbanistikuak, urterik urte.

Hortaz gain, turismua bultzatzeko lehelengo kanpaña antolatuen kontua be kuriosua dok: Club de Pesca inguruko jauntxuak, Correo Español eta Jaurlaritza frankistian kontaktuak izan zirab detonantia. Ordura arte hau herri zoragarri eta jatorra zan, faroleko bidian akanpada libriakin.

Beste parte interesgarrixa: euskal baporrak (hasieran bajurakuak) Venezuelan eta Senegalen hasi ziranian (1955 ingurua). Betidanik entzun izan juat nik, han ibilli izan dirazela, baiña ez nekixan zelan HASI zan asunto guztia. Egurrezko intxaur-oskol baten Atlantikua zeharkatzia ez dok ez, ahuntzan gabardiko eztula!

Pertsona normal xamar baten autobiografia izanda, pertsona normal garanok errez identifikatzeko moduko gauza asko jittuk: lagunologia, inkoherentziak, arinkerixak, eta oro har gazte batek heldu ahala bizitzen dittuan etapa asko. Hori, eta pertsen izaeriari buruzko informaziñua (vs. arabiarrak) oso interesgarri egin jestek liburua. Entzunda najeukan, eta baieztatzen juat: ale bikaiña.

Liburuan begirada garbixa eta zinismorik eza gustatzen jatak. Kontatzen dirazen gauza gogorrak kontuan hartuta, merittua dakan gauzia dok hori: kontakizunan mesedetan gaiñera.

Irakortzeko atsegiña izatiaz gain, umetako gauzak ulertzen hasteko balixo jok. Protagonistian ume ikuspegittik, izperringi /telebistan ikusten najittuan arpegixak (sha, Jomeini...) historixan kokatzen najabilk. Iran Europako zibilizaziñuan oiñarrixetako bat dok (gu ondiok harrika genbixanian, harek zibilizaziñuak eta hirixak jittuezen) baiña hango mobidei buruz nekan informaziñua, Siniestron "Ayatola" kantuan maillakua zuan...

Luburu honi buru ez najenkixan gauza haundirik, lagunen gomendixuak kenduta. Sorpresa atsegiña izan dok marrazkixetan zuri-baltzezko jolas illuna topatzia, "lerro argixian", Lusmore gogoangarrixan estiluan.