Kritikak eta Iruzkinak

Bidai atsegiña Habanako gaba giruan. Imajiñau lajeikek liburu hau zelan idatzittakua dan: idazliak bere bizimodua egitten jok, eguna amaitzian -zigarro bat hartuta?- illunabar gero eta berantiarraguari begira, egindakuaz hausnartzeko astixa hartuta. "Ni ez naiz hemengoa"ren estiluan (irakorri netsan lehelengua, eta urte askuan bakarra) pentsamendu batzukin hobeto konektatzen dok, beste batzukin baiño (testu batian "teleologia" berbia agertzen danian... puf!). Baiña bihotz-berogarrixak dirazen gauza asko topatzen dittuk, edo kurioso edo historiazale garanondako mamiña, edo Kubako egoera konplexuari buruzko informaziñua. Zati txikittan irakortzekua, norbera be gabaz, kalera begirako leihuan.

Hauxe izan ei zuan Quinok argitaratutako lehelengo liburua, 1963an. Irregular xamarra bada be, bertako nahaste borrastian ondo ikusten dittuk etorkizunian garatuko zittuan lerro orokorrak, gai gitx gora behera monografikuetan.

Joseba kolega, zenbat gustatzen jaan kriptiko jartzia! :-) Begiratu bihar izan juat: Tetrafarmakon es.wikipedia.org/wiki/Tetraf%C3%A1rmaco

Komikixa gogorra dok (ezin bestela izan, Elgeta bueltan gertatu zirazenak kontatzen). Halan be, errealismo majiko detalliak eta elipsis haundixak kontakizuna gozatzen laguntzen juek. Gertatu zana zihetz nahi dabenak, historialarixen biharrak jaukaz. Seme gaztenak ekarri jok eskolatik, hantxe lantzen jabizak-eta, eta zentzu horretan argitalpen oso aproposa begittandu jatak, gai hain mingarrixari modu egokixan heltzeko, jakinmiña ixotuta, baiña umiak izuz izoztuta lagatzera allegau barik. Guriari behintzat argittu jetsat, bere aittitta, Habana baporera igo ziran ume guzti hórren artian bat izan zala...

Irakorketa atsegiña, gabeko orduetako irakorle, idazle eta irrati entzulien giro hain berezi eta hain neure horretan.

Gizon honek dittuan liburu ugarixen artian bizpahiru baiño ez jittuadaz irakorri, biharbada errezegi dakatelako (gehixenak etxian dakaguz). Egunen baten konpondu biharko juat hori!

Sendra koordinatzaileari idatzi diot, opari honengatik eskerrak emanez: horrelako kalitatezko argitalpena (nolako edizioa! argazkiak! edukiak!) ez litzateke 80 eurotatik jaitsiko merkatu komertzialean, eta 35 eurotan saldu digute. Benetako oparia! Edukiari buruz, liburu hau datozen urteetan askotan kontsultatuko dudala begi bistakoa da. Bioespeleologiarako sarrera bikaina da (lehenengo atalean), baina behin mundu horretan barneratu nahi duenentzat ere, hurrengo atalak oso argigarriak dira.

Liburu ona. Exhaustibo xamarra, baiña halan be ez dok astuna egitten. Jakiña: bere interesen arabera, batek zati bat edo bestia gehixago aprobetxauko jok, edo polikixago irakorri. Baiña egitturia argixa dok, eta aspaldittik ezagutu nahi neban lagun zahar honekin ganoraz topo egitteko balixo izan destak. Liburuan amaieran datorren antologixan, Puenten idazki batzuk irakorri lajeikez; eta bibliografixan -exhaustibua baiña, autoriak berak esanda, igual osua ez- datorren idazlanen zerrendia oso luzia dok, Puente hobeto ezagutzeko eta gehixago ikertzeko hari lagungarri ona. Urte askotarako, Isaac!

Oso ondo egindako liburua: Puenteren bizitzia zitz eta mitz azalduta egon arren, ez da "datu pillaketa hutsa" (arrisku hori egoten dok, dan-dana kontatzen danian), ez bada eze arrazionalki antolatutako idazlana. Zentzu horretan, liburu honek hiru autore jittuk, eta hala agertu biharko litzake azalian (barruko izenburuetan agertzen dan modura): Francisco Fernandez de Mendiola, Antonio Rivera eta Jose Vicente Martí Boscá. Mendiolak, bistan dok, liburuan koordinaziñua jaroiak, maeztuar batek emon leikixon plus lokalakin; baiña beste bixak, bata politikia eta bestiak osasuna landuta, ixa liburuan erdixa idatzi juek! Riverana -daitort- gaiñetik baiño etxuat irakorri, hardcoreegixa neretako; Martí-ña, ostera, oso interesgarrixa egin jatak, eta iñoiz berrirakurketa pausatuago bat merezi dabelakuan najagok. Gaiñera, Puentek argitaratutako artikulu gehixenen erreferentzixia jaukak, iñoiz antologia edo idazlan osuak argitaratzeko gidoi modura balixoko lajeukek.

Beti erreferente, beti berari buruz gehixago jakitteko gogua. Liburu hau irakortzia, egarrixakin eratia moduan izaten jiharduk.

Egixa esan, izenburua ikusitta gehixago espero najuan (clickbait? 😉). Pandemiako literaturan klasifikau leikian anabasatxo bat dok, punto barregarri askokin, baiña nahastosua. Bestalde, profil nahiko zehatz bati zuzenduta jagok (hogetamapiku urtetako emakumiak), eta rebulsibo moduan ona izan lajeikek, Lucy Jordanen bidian doiazenendako.

Atal historikuan sartu nok eta, ah, hau da amama. Euskal espeleologixiakin zerikusixa dauken oharrak hartu eta hartu. Gitxi falta jatak amaitzeko, baiña bajakixat, egindakuan Sendra koordinatzailliari idatzikotsatela zorionak emoteko. Zelako argitalpen ona.

Behiñ amaittuta, lehengo apreziaziñuari zuzenketia: ez juat uste Alonsok "bere" zatixa apropos astundu dabenik. Bai ostera estilua aldatzeko ariketia, eta horren barruan esaldixen egitturia dago. Baiña ondo, pozik geratu nauk liburuakin. Carvalho lehendik ezagutzen dabenak seguraski kritikia sakontxuago egin ahal izango jok, noski; baiña nik neuk, behintzat, ondo pasau juat. Enpresari-haundiki-politikarixen arteko konpintxamenduak... Txillidan eskulturen eta lanparak... Halan be, gauzaren bat edo beste ez dot ulertu: portura bota ostian laguntzen detsen gaztiak, zeintzuk diraz?

Ondo pasatzen najabilk. 😄 Beste kritika batzuetan irakorri doten modura, liburuan lehen erdixian erritmua poliki joiak, testuingurua kokatzen. Baiña erdittik aurrera, eszenarixua osorik jagok eta goittibehera karreran lez goiaz, Euskal Kakatzan behera. Ezin irakortziari laga! #CarvalhoEuskadin

Banan-banan, sistematikoki, pasau juagu esku artetik bigarren txatala -lodixena- Iberia eta Balearretako kuebetan topau geinkian fauna guztia. Ez klasifikaziño taxonomiko zorrotzian (astunegixa litzakek), ez bada eze filo, klase eta ordenak txandakauta, azaldu nahi dan helburua hobeto azaltzeko. Euskal bioespeleologiarako interesantiak dirazen piiiillllo bat datu etara jittuadaz. Oin miscelanea estiloko hirugarren txatala jatork- oiñ arteko moduko tono bera mantendu ezkeriok, irakortzeko oso atsegiña izango dana!

Mutrikuko hitzaldirako etara nittuan datu kuriosuez gain, beste bat: "milpies"en artian (diplopoda), benetan 1000 hanka baiño gehixago dittuan bakarra, gaur egun, Eumillipes persephone deritzona da. 1306 hanka jittuk, zehazki. 😄