Kritikak eta Iruzkinak

Sendra koordinatzaileari idatzi diot, opari honengatik eskerrak emanez: horrelako kalitatezko argitalpena (nolako edizioa! argazkiak! edukiak!) ez litzateke 80 eurotatik jaitsiko merkatu komertzialean, eta 35 eurotan saldu digute. Benetako oparia! Edukiari buruz, liburu hau datozen urteetan askotan kontsultatuko dudala begi bistakoa da. Bioespeleologiarako sarrera bikaina da (lehenengo atalean), baina behin mundu horretan barneratu nahi duenentzat ere, hurrengo atalak oso argigarriak dira.

Liburu ona. Exhaustibo xamarra, baiña halan be ez dok astuna egitten. Jakiña: bere interesen arabera, batek zati bat edo bestia gehixago aprobetxauko jok, edo polikixago irakorri. Baiña egitturia argixa dok, eta aspaldittik ezagutu nahi neban lagun zahar honekin ganoraz topo egitteko balixo izan destak. Liburuan amaieran datorren antologixan, Puenten idazki batzuk irakorri lajeikez; eta bibliografixan -exhaustibua baiña, autoriak berak esanda, igual osua ez- datorren idazlanen zerrendia oso luzia dok, Puente hobeto ezagutzeko eta gehixago ikertzeko hari lagungarri ona. Urte askotarako, Isaac!

Oso ondo egindako liburua: Puenteren bizitzia zitz eta mitz azalduta egon arren, ez da "datu pillaketa hutsa" (arrisku hori egoten dok, dan-dana kontatzen danian), ez bada eze arrazionalki antolatutako idazlana. Zentzu horretan, liburu honek hiru autore jittuk, eta hala agertu biharko litzake azalian (barruko izenburuetan agertzen dan modura): Francisco Fernandez de Mendiola, Antonio Rivera eta Jose Vicente Martí Boscá. Mendiolak, bistan dok, liburuan koordinaziñua jaroiak, maeztuar batek emon leikixon plus lokalakin; baiña beste bixak, bata politikia eta bestiak osasuna landuta, ixa liburuan erdixa idatzi juek! Riverana -daitort- gaiñetik baiño etxuat irakorri, hardcoreegixa neretako; Martí-ña, ostera, oso interesgarrixa egin jatak, eta iñoiz berrirakurketa pausatuago bat merezi dabelakuan najagok. Gaiñera, Puentek argitaratutako artikulu gehixenen erreferentzixia jaukak, iñoiz antologia edo idazlan osuak argitaratzeko gidoi modura balixoko lajeukek.

Beti erreferente, beti berari buruz gehixago jakitteko gogua. Liburu hau irakortzia, egarrixakin eratia moduan izaten jiharduk.

Egixa esan, izenburua ikusitta gehixago espero najuan (clickbait? 😉). Pandemiako literaturan klasifikau leikian anabasatxo bat dok, punto barregarri askokin, baiña nahastosua. Bestalde, profil nahiko zehatz bati zuzenduta jagok (hogetamapiku urtetako emakumiak), eta rebulsibo moduan ona izan lajeikek, Lucy Jordanen bidian doiazenendako.

Atal historikuan sartu nok eta, ah, hau da amama. Euskal espeleologixiakin zerikusixa dauken oharrak hartu eta hartu. Gitxi falta jatak amaitzeko, baiña bajakixat, egindakuan Sendra koordinatzailliari idatzikotsatela zorionak emoteko. Zelako argitalpen ona.

Behiñ amaittuta, lehengo apreziaziñuari zuzenketia: ez juat uste Alonsok "bere" zatixa apropos astundu dabenik. Bai ostera estilua aldatzeko ariketia, eta horren barruan esaldixen egitturia dago. Baiña ondo, pozik geratu nauk liburuakin. Carvalho lehendik ezagutzen dabenak seguraski kritikia sakontxuago egin ahal izango jok, noski; baiña nik neuk, behintzat, ondo pasau juat. Enpresari-haundiki-politikarixen arteko konpintxamenduak... Txillidan eskulturen eta lanparak... Halan be, gauzaren bat edo beste ez dot ulertu: portura bota ostian laguntzen detsen gaztiak, zeintzuk diraz?

Ondo pasatzen najabilk. 😄 Beste kritika batzuetan irakorri doten modura, liburuan lehen erdixian erritmua poliki joiak, testuingurua kokatzen. Baiña erdittik aurrera, eszenarixua osorik jagok eta goittibehera karreran lez goiaz, Euskal Kakatzan behera. Ezin irakortziari laga! #CarvalhoEuskadin

Banan-banan, sistematikoki, pasau juagu esku artetik bigarren txatala -lodixena- Iberia eta Balearretako kuebetan topau geinkian fauna guztia. Ez klasifikaziño taxonomiko zorrotzian (astunegixa litzakek), ez bada eze filo, klase eta ordenak txandakauta, azaldu nahi dan helburua hobeto azaltzeko. Euskal bioespeleologiarako interesantiak dirazen piiiillllo bat datu etara jittuadaz. Oin miscelanea estiloko hirugarren txatala jatork- oiñ arteko moduko tono bera mantendu ezkeriok, irakortzeko oso atsegiña izango dana!

Mutrikuko hitzaldirako etara nittuan datu kuriosuez gain, beste bat: "milpies"en artian (diplopoda), benetan 1000 hanka baiño gehixago dittuan bakarra, gaur egun, Eumillipes persephone deritzona da. 1306 hanka jittuk, zehazki. 😄

Idazkera oso erakargarrixa jaukak Valle Inclanek, expresibua, gaur egunian be errez irakortzen dana. Ipoin bilduman nagusitzen dan tonua izenburukua dok, Galizia umelena eta illunena, eta bizipenak be halakuak dittuk: jaunen eta morroien historixak -bakotxa bere lekuan, idazlian pentsakeria errez ezagutzen dok- eta xamurtasun momentuak gogorkerixa giro nagusixan mendian. Ia egunen baten bere nobela oso bat irakortzeko aukeria dakaten...

Eta irakortzeko erreza. Liburu minuskulua, Larrako mendi kanpañan hasi juat ipoiñez ipoiñ.

Umetan, zeozer irakorritta najeukan ("El miedo", testu libururen baten seguraski) baiña esateko, hauxe dok irakortzen nabillen lehelengo liburua. Gustatzen jatak. Kontakizun gogorrak dittuk baiña, giro astunak, irratixa eta argi elektrikua egon baiño lehenagoko etxietakuak -errelojuen tik takana-. XIX mende amaieran kokatuak baiña aurreko belaunaldixetako memorixia daken atso-aguriekin.

Errarixa: editorien arabera, "gari urunezko edo arto urunezko ogia". Hiztegixetan, ostera, astian behingo labekadan erretzen zan edozein jenerori esaten jakon.

Zorotzi: jagon, zaindu, zelatan egon ("Mutil dongac", 498 or.)

Erosta: negarra ("Santuacaz ez fijau", 505 or.).

"Ekandu"=ohitturia ("Euscaldun bat Veracruzen", 436 or.). Hara, eta ni s abinismua zalakuan!