Kritikak eta Iruzkinak

Slovakiara biajia egin genduanian, gauza kuriosuenetako bat “gazte errebeldien” soziologixia izan zuan. eibar.org/blogak/orakulua/65 Normalian, munduari begiratzeko, bakotxak norbera ipintzen jok neurri modura, eta horretara, mundu guztian danak bardintsu jokatzen dabela pentsau izaten juagu. Bidaiatu arte. Nere kasuan, harrigarrixa izan zuan punk slovakiarren “garai heroikuen” barri izatia, errejimen komunistiakin txoke egitten zebenekua (EHxan, komunisten beste ikuspegi bat genkanian). Halako beste “dutxa hotz” bat euskal diasporan izan najuan: EHrako independentzia etabar sutsuki eta borrokalariki defenditzen juen lagun batzuk, baiña era berian “indio potrozorrixen” gaiñeko ikuspegi ezin inperialistago eta arrazistago batekin (Chiapasko altxamentuan urtiak zittuan). Gure garunetan kortozirkuitua eragitten juan ustezko kontraesan honek, eurendako normal-normala zuan. Liburu honek be, Slovakiako 80 garaiko giro hori gogoratu jestak neurri baten. Kaso honetan, askatasun gosez dabillen jentia ez dok guk EHxan ezagututako parametruetan mobitzen, giza-anaitasun eta (pixkatxo bat) relijiño klabietan baiño. Liburua Alemanian girotuta badago be, uste juat Polonian-eta izan ziran disidentzia mobimenduen antzekuak izango zirala. Ez jittuadaz ondo ezagutzen garai horretan izan ziran mobimendu politikuak, baiña interesgarrixa begittantzen jataaz, batez be gerora penduluak bestekaldera egin daben bueltia ulertu ahal izateko. Hau hala izanda, liburua amaitziakin batera atzoko begittantziñua berretsi juat: Kastrexanan liburu ustez sinple honek buelta bat baiño gehixago euki lajeikek. Izan be, bertan “salatzen” dan gizarte poliziala, zati haundi baten, frankismuari bete-betian aplikau leikixok, eta kuarteletan atxilotutako jentiari emoten jakon tratuak, behin eta barriro, pentsamentua hona ekartzen jeskuk (eta 60ko hamarkadan, gehixago!). Nahitta egin juan, nahi barik? Lehelengo kasua badok, liburu hau zentsuriari sartutako gol haundi bat izango litzakek. Eta bigarrena badok be, ondo idatzittako liburu intelijentia dok, kontakizun osuan tentsiño mailla egokixa mantentzen dakixena, eta gustora irakortzen dana.

Liburua ondo idatzitta jagok, interesgarrixa dok, baiña irribarre maltzurrez irakortzen najabilk. Gerra Hotzeko eta desarrollismo frankistako sasoian idatzitta jagok, eta seguraski Castrejanak ez juan eukiko bapppe arazorik editoria topatzeko: Ekialdeko Alemaniako Stasiko funtzionarixo baten bidez, sozialismo errealan gristasunen eta miserien erretratua egitten jaku, AEBetako "lagunen" ikuspegixekin bat. Irribarre noiz? Funtzionarixo zorrotzak, iñor begira ez dagonian, whiskixa eskatzen dabenian; sozialismo errealian takian potian erabiltzen zittuan lelo politikuak parodiatzen dirazenian; askatasun pertsonalen zapalkuntzia zuritzen danian, ongizate orokorran alde... Halako topikoz beteta jagok liburua, eta frankismoko irakorliak, duda barik, pentsauko zeban Kastrejanak oso ondo ezagutzen zebala Altzairuzko Kurtiñian beste aldeko bizimodua halako gauzak hain ondo kontatzeko (ez zuan hala izan: errepublikazalien semia izanda, umetan Frantzian eta Belgikan ebakuatuta bizi izan zuan); baiña Espainia frankistara itzulitta jakin juan bai, zer egin bihar zuan bizimodua etaratzeko. Eta ez jetsat txarto eresten, e? Ulergarrixa jatak. Baiña halako fraka-bajatziak barregarrixak dittuk. Oin: ez dotena ulertzen da, zelan arraixo erosi juen liburu hau gure etxian (biharbada Castresanan beste libururen batzukin despistauta? edo sozialisten eta komunisten artian ez ziralako konpontzen?).

Elipsis haundi batekin (Itun Berria osorik; gazteleraz irakorri najuan, eta ez dakat barriro egitteko gogorik, nahiz eta euskalki batu erakargarri honetan izan) amaittutzat emongo juat erregalu politt honen irakorketia.

Prologua, oharrak eta extrak irakorri jittuadaz bakarrik (eta dana bez: Kristau Ikasbide eta halako txapak irunsteko gogorik be etxaukat eta). Hau da: Leizarragak bere abotsez emoten dittuan iritzixak interesatzen jataaz bakarrik; hórrek, gehixenak irakorri dittudazelakuan najagok.

Artian, 700 urte ziran kristautasuna Euskal Herrixan sartzen hasitta jeguala. Indarrez zabalduta, bistan dok ondiok asko falta zala herrittarrak "beretzat" sentitzeko, batez be gehixengo elebakarran artian. Estrategia barrixa izan zuan latinetik herri hizkuntzetara pasatzia, eta proselitismo horretan Leizarraga moduko elementuak ezinbesteko izan zittuan. Zentzu horretan, bere hizkera aberatsa eta sustrai jatorrekua (maileguz lepo), fondo mingotx hori jaukak. ZELAN esaten daben irakortzia plazer hutsa dok - ZER esaten daben, ostera... jente ezjakiña engaiñatzen daben predikadorien matrakia, kristauen dogma zentzubakuak (zeintzun egiazkotasun argumentu bakarra, 100.000 bidar errepikatu izatia dan), eta abadien kanpolarrosatasun biguntasun higoingarrixa barra-barra. Gaur egunian imam islamikuan ikuspegi topikua jagok, euren feligresen kaskarretan fundamentalismua eta itsukerixia sartzen - ba nik hamen, Leizarraga asmo horretxekin ikusten juat, sarrerako 12. orrialdian liburu honetako dotriñia perfektua, osua eta nahikua ereztian,"hunetan iracasten çaicunaz berçalde syllaba baten-ere iarten liçatena, behar da maradicatutan eduqui". Relijiñuak, hazteko, ignorantzia bihar jok.

Etnografikoki, sasoi horretan Arabia aldeko relijiñuen penetraziñua Euskal Herrixan ondiok txikixa zala erakusten jok testuak: I. mendeko judixuen eta VII. mendeko musulmanen eragiña testimoniala izan zala jirudik, baiña VIII. mendetik aurrera kristau iheslarixak agertzen hasi ziranian (musulmanengandik iges), oso-osorik bustiko ginttuan relijiño barrixak, gaur arte. Prozesua luzia izan zuan, halan be, eta ezagun dok XVI. gizaldixan ondiok berde jeguala: herri haundixetan, aberatsen artian, kristautasuna zala nagusi, baiña herri zehian artian ez. Horregaittik Leizarragak sinistunak animau bihar jitttuk, sinisbakuen aurrian ez lotsatzeko, eta sufrimentueri eusteko (kristauen idea fijo faborituetako bat 😄): "Badaquigu bide haur bera dela Iesus Christ Iauna iragan den bidea, haren discipulu nahi bagara, hari iarreiqui behar gaitzaitza: eta Euangelioari iarreiquiteagatic guiçonéz iniuriatu, menospreciatu, gaitzerran eta iraitzi içatea, etzaicu gaitzi içateco ez eztugu refusatzeco, Iaincoaren iugemenduan ohoratuac preçatuac eta glorificatuac içanen garela segurança ematen çaicunaren gainean". Halakuak irakorritta, Vicente Agirre Eibarko medikuan idatzixen aurreko sentsaziño gazigozua jaukat: poza, garai horretako euskerazko testu bat allegau jakulako - penia, beste gai batekin askoz be interesantiagua izan izango litzakelako (Agirre linguistika-fikziñuan bidetik galdu zan). Zein zuan orduko Euskal Herrixetako profil soziala? Hau irakorritta, emoten jok ondiok asko falta zala geroko "euskaldun fededun" topikua nagusitzeko.

Itun Barrixaz gain, liburuan amaieran hainbat apendize jatozak, kristautasuna euskeraz irakatsi bihar dabenendako errekurtsuak. Ez nauk gai bereizteko, ea katolikuekin aldia dagon (Leizarraga hüganota zuan), etxatak gaixa hainbeste interesatzen. Gauza batzuk antzekuak jirudixek, katezismua esate baterako (zelako torturia, lorituen modura hori ikasi bihar izan daben umiendako). Eta amaieran, ABC ikasbidian, ohar kurioso bat liburuan hizkeriari buruz: "Eta minçatzeko maneraz den becembatean, Heuscalherrian religionearen exercitioa den lekuco gendetara consideratione guehiago ukan dut, ezen ez bercetacoetara...". Liburuan euskalkixa ikusitta, xiberotarrendako apropos prestautako hiztegitxuakin, pentsau leike Zuberoa fedebakuen zakuan jeguala. Gaurko moduan lehen be, "egiazko üskaldünak" ohittura zaharrei eusten! 😉

Gauza birek kointzididu jestek gaur: kafia lagatzeko eguna (aplatanamendu orokorra eta buruko miña) eta Saderen "Sodomako 120 egunak" liburua amaitzia. #CurrentMood, buruan tiro egitteko moduan! Liburu hau Ondarruko Liburutegiko bookcrossing puntuan topau najuan: azala izperringi-papelekin forrauta jeguan (bistan dok aurreko jabia ez zeguala oso harro bere liburuaz...), eta ikusi nebanian, nere klasiko-ehizako piloto automatikua martxan jarri jataan! Ezin hartu barik laga. Pelikulian aurrekarixakin (kostata amaittu najuan), banajekixan irakorketia ez zala erreza izango. Gogo haundi barik ekin najetsan, egixa esan: sexu praktiken listin telefoniko bat irakortzia bezain "interesgarrixa" izango zala pentsauta. Ez dok hola izan. Alde horretatik, uste baiño liburu interesgarrixagua topau juat, idazkera eta egittura modernokua, eta umore askokin. Amaittu bako biharra dok: Sadek kartzelan erdi-idatzitta laga juan, 3/4ak eskema hutsian, eta idazle-oharrez beteta. Halan be, liburuan azken zatixa oso gogorra dok, eta pelikulia bera baiño desatsegiñagua egin jatak (hori asko esatia dok), kontatzen dittuan praktikengaittik: eta batez be, gogoz kontra egindako gauzak dirazelako. Kontsentimentua dagonian, jolas mota guztiak onargarrixak izan leikiaz: baiña 4 aberats ahalguztidunek egitten dittuezenian, bahittutako neska-mutil kuadrilla baten gaiñian, euren borondatian kontra, eta atzera bueltarik barik (Silling gazteluan ostatatutako gehixenak hilda amaitzen juek)... gauzia asko aldatzen dok. Halan be, gogortasunak gora-behera, esan bihar dok liburu honen historixia eta testuingurua bera dirazela interesgarrixenak: bertan kontatzen dirazen astokerixa guztiak egixa izan edo ez, gustoko izan edo ez, argi jagok halako gauza asko beti egin egin izan dirazela, gure etxietan bebai. Zenbat bahiketa, ezkontzaz mozorrotuta? Zenbat pederastia? Zenbat bortxaketa, bikote barruan? Alde bakarra, gure familietan ixildu izan dirazela, eta Sadek papelian idatzi zittuala. Pekatu haundixa izan zuan hori, menderik mende Arabiar penintsula bueltako relijiñuan beratutako Europar gizartian: Frantziar Iraultzan arlo horretan asko aurreratu bazan be, gizartian morala ez dok hain errez aldatzen, eta Donatianok narrutik ordaindu juan hori. Liburu hau galdutzat emon zan, eta etxe baten gordeta egon zuan 120 urtez, harik eta Paris inguruko sikaliptikuak estraiñekotz argitaratu juen arte. Eta gaur egunian be, ondiok eskandalorako motibua dok. Benetan, ala brometan idatzi ete juan? Kontautako guztia gustuko izango juan, edo ez? Katarsis moduan, probokatzeko asmoz egindako ganberrada hutsa ete zuan? Interpretaziñuak libre. Nere kasuan behintzat, irakorketia intentsua eta zurrunbillotsua izan dok, eta hainbeste burutaziño eragin jestaaz.