Kritikak eta Iruzkinak

Musika festibalei buruzko liburuak zuretzat ez direla pentsatzen dutenetakoa bazara ere, nik uste Jon Urzelairen ‘Su festak’ irakurri beharreko saiakera dela. Berdin da oso musikazalea ez bazara, edo iruditzen bazaizu mundua dagoen bezala horrelako gaiez aritzea ez dela lehentasuna. Benetan, eman irakurri on bat: jaialdi musikal handien genealogiatik hasi (Woodstock, Glastonbury etab.), Euskal Herriko festibal eta musika mugimendu garrantzitsuenak aztertu (Larraitzeko “akelarrea”, 60-70etako kantagintza, euskal rock erradikala…) eta gaur egungo simulakroraino, unean uneko hegemonia kulturalaren ezaugarri asko eta haien eboluzioa ulertzeko gakoak eskaintzen ditu lan honek. Beste era batera esateko: pentsamendu politiko gehiago dago lerro hauetan, ustez politikaz diharduten artikulu, txosten eta analisi askotan baino. Kontua da titular klikatuenak dituen “berehalako politika”-ren aldean, korronte sakonagoei erreparatzea erabaki duela egileak, transformazio sozialak eta kulturalak harremanetan jarriz. Laburbilduz: ez da rock and rolla bakarrik, baina horrexegatik gustatu zait.

Joxe Azurmendiren liburuek beti merezi dute arreta, baita, kasu honetan bezala, itxuraz obra minor bat publikatzen duenean ere. Topiko nazional eta nazionalistek Erdi Aroko eta Ernazimenduko literaturan daukaten presentziari buruzko saio honek, Azurmendiren lan trinkoagoen aldean, estilo solteagoa daukala iruditu zait, saiakera literariora hurbiltzen duena eta irakurtzeko oso gozagarria dena. Mamia ere ez da nolanahikoa: Dante, Petrarca, Makiavelo, Du Bellay, Camoes, Shakespeare eta abarren obrak errepasatzen ditu Azurmendik, haietan agertzen diren estereotipo nazionalistak detektatuz eta aztertuz. Ondorio batera iristen da irakurlea: nazionalismoa fenomeno nahiko berritzat jotzen duen iritzi-korronteari zenbait ebidentzia eskaini nahi dizkiola egileak hemen, sentimendu nazionalen sorrera (edo fabrikazioa) askoz lehenagokoa ez ote den pentsatzeko. Bereziki gozatu dut Okzitaniari buruzko kapituluarekin (ezagutzen ez nituen kontu ugari) eta Shakespeareri eskainitakoarekin: idazle ingelesa aldaretik jaitsi eta bere garaiko kide gisa agertzen zaigu orrialde hauetan. Desmitifikazio ariketa horiek beharrezkoak dira.

Nobela oso interesgarria Eneko Aizpuruaren hau. Idazkera fin batek gure imajinarioan oso errotuta ez dagoen historia batekin egiten du topo hemen: 1970eko hamarkadan bizimodu hobe baten bila Bidasoa zeharkatzen bizia jokatu (eta batzuetan galdu) zuten migratzaile portugaldarrena. Ardatz horretan txirikordatzen dira beste zenbait gai ere: euskal gatazka, hainbat ikuspegitatik; belaunaldien arteko tentsioak, familia barrukoak; bizi osoa zamatu dezaketen erruduntasunak; prostituzioa, alkoholismoa… Gauza asko dira batera, baina kontatua dagoen moduan, bakoitzak bere lekua aurkitzen du obraren koherentzia kaltetu gabe. Nobelaren egiturak, pasarte bakoitzean pertsonaia baten ahotsa nagusitzen dela, badu antzekotasunik Rafael Chirbesen nire nobela gogokoenekin. Eta era berean, sumatzen da Aizpuruaren aurreko liburuarekin (‘Bidasoan gora’ saiakera) konexiorik. Bainaren bat jartzekotan, akaso zera aipatuko nuke: batzuetan pertsonaiak “ondoegi” espresatzen dira, haien backgrounda zein den kontuan izanda eta horrek une batzuetan egiantzekotasunari buruzko dudaren bat eragin dit. Nolanahi ere, oso kontuan hartzekoa Aizpuruaren lan hau.