Poesía bascongada. Dialecto vizcaino

(EHUko Euskara Institutuaren Euskal Literaturaren Hiztegitik). Asmo Erromantiko nabariari lotuta ekin zion Aita Jose Antonio Uriartek (1812-1869), 1856an hasi eta 1869an hil zen arte, "Poesia bascongada. Dialecto vizcaíno" bilketa lanari. Maisulan honek, dena dela, ez zuen argia ikusi 1987. urtera arte. Eskuizkribua Arantzazuko komentuan gorderik egon zen, eta hantxe dago gaur egun ere.

Louis Lucien Bonaparte ezagutu zuen urte berean hasi zen Uriarte bilketa lanetan, agian hark euskalkien ikerketaz mintzatu eta bere barnean biztu zen sugartxoari jarraiki. Uriartek bilduma zehatz eta orotarikoa egiteko gogoa ageri du, erromantikoen eta dialektologoen urratsak jarraitu asmoz, Bizkaian eta XIX. mendean bizkaieraz idatziriko poema guztiak bildu nahia agertzen baitu.

Antolaketari begiratuz gero, lau sail nagusi ikus ditzakegu: "Ipuiñac", "Bertsoac", "Gabon Cantac" eta "Eusebio Azcue". Lehen sailean bertsoz idatzitako 56 alegi biltzen ditu, horietako gehienak, 27, Juan Antonio Mogelenak, eta ondoren T. Obieta, Agustin Iturriaga, Mateo Zabala eta R. Etxezarretarenak. Alegiotako batzuk argitaratu gabe geratu ziren bere garaian, eta ez zuten argirik ikusi bilduma osoa 1987an argitaratu zen arte, Etxezarretarenak eta Mogelen alegi batzuek horren adibide dira. Begi bistakoa da testuen heziketarako asmoa, bai gaia tratatzeko moduagatik, bai pertsonaien aukeraketagatik (herrikoiak, abereak edo piztiak) eta bai garapenagatik zein testu gehienen bukaera aldean berezirik ageri den irakaspen ahapalditxoa emanagatik. Herri xeheari bizimolde zuzena irakasteko asmoak, agerian uzten du Neoklasizismoarekiko lotura.

"Bertsoac" sailean 44 bertso datoz bilduta, gaiaren arabera sailkaturik, eta ez idazleen izenaren arabera. Gaiak herrikoiak dira hemen ere, eta badirudi egileen asmoa hurbileko pasadizo, berri, albiste eta arazoei buruz idaztea dela. Honela, honako hauek irakur daitezke: Juan Jose Mogelek S. Antoniori eskainiak eta erlijio gaiez egindakoak ditugu, J.A. Mogelen "Liñuaren penac", "Aita Meagerrec ardauari aterataco versuac", 1590ean Simancas-en aurkituriko "Leloren kanta", "Carlistenac", Marruekos-ko gerra dela eta Azkuek, V. Ibasetak eta Uriartek idatzitakoak, gai edo pertsonaia herrikoiak aitzakiatzat hartuz J.A. Aboitizek idatzitakoak, eta bukatzeko, aisialdirako, eta jolaserako egindako "Durango cidarguiñen cantac".

Hirugarren sailak gai bakarra du: "Gabon Cantac". Ez daude olerkiok, ordea, molde edo tankera berean idatzita. Batzuk bertso paperak bailiran moldatuta daude, eta egileren baten autoretza agertzen dute, D. Domingo Larraganenak,esaterako, eta beste batzuk, ostera, gabon kanta erara egindakoak dira.

Bukatzeko, Eusebio Azkueren olerkiak ditugu. Atalik literarioena eta luzeena da hau, zalantzarik gabe. 81 olerki biltzen dira azken atal horretan, orotariko neurri eta gaien mende eraikiak. (...) olerkiok Neoklasizismoarekiko joeraz gain, kutsu erromantikoa ere badute, argi azaltzen zaigu hori maitasunaren gaia garatzerakoan nabari den lirismoan eta idazleak idaztekoaren aurrean hartzen duen jarrera literarioan.